बृहत्
निर्वचनम्- वृहि: वर्धने।परिवृढं (परित: वृढं) भवतीति बृहत्। वकारस्य बकार:।- यास्क: १.३
= यन्त्रोपारोपितकोशांशः =
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृहत् वि।
विस्तृतम्
समानार्थक:विशङ्कट,पृथु,बृहत्,विशाल,पृथुल,महत्,वड्र,उरु,विपुल
3।1।60।2।3
अप्राग्र्यं द्वयहीने द्वे अप्रधानोपसर्जने। विशङ्कटं पृथु बृहद्विशालं पृथुलं महत्.।
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृ(वृ)हत्¦ त्रि॰ बृ{??}--अति शतृवत् कार्य्यम्।
१ महति स्रियांङीष्। सा च
२ उत्तरीयभेदे नवाक्सरपदके
३ छन्दोभेदे
४ क्षुद्रवार्त्ताक्यां
५ बारिधान्यां
६ वाचि
७ कण्टकार्य्याञ्च स्त्रीमेदि॰।
८ विष्णौ पु॰।
“अणुर्बृ(वृ)हन् कृशः स्थूलः” विष्णुस॰। आच्छादनपरत्वे कन्। वृहतिका उत्तरीवस्त्रेअमरः। स्वार्थे क। वृहतीशब्दे च स्त्री।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृहत्¦ mfn. (-हन् हन्ती हत्) See वृहत् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृहत् [bṛhat], a. (-ती f.) [बृह्-अति]
Large, great, big, bulky; वितरति बृहदश्मा पर्वतः प्रीतिमक्ष्णोः Māl.9.5.
Wide, broad, extensive, far-extended; दिलीपसूनोः स बृहद्भुजान्तरम् R.3.54.
Vast, ample, abundant.
Strong, powerful.
Long, tall; देवदारुबृहद्भुजः Ku.6.51.
Fullgrown.
Compact, dense.
Eldest, or oldest.
Bright.
Clear, loud (as sound).-m. N. of Viṣṇu; अणुर्बृहन् कृशः स्थूलः V. Sah. -f. Speech; शिष्याय बृहतां पत्युः प्रस्तावमदिशद्दृशा Śi.2.68.
ती A large lute.
The lute of Nārada.
A symbolical expression for the number 'thirty-six'.
A part of the body between the breast and backbone.
A mantle, wrapper.
A reservoir.
The egg-plant.
N. of a metre.
A speech; दक्षां पृश्निं बृहतीं विप्रकृष्टां ...... गङ्गां गता ये त्रिदिवं गतास्ते Mb.13.26.86; अनन्तपारां बृहतीं सृजत्याक्षिपते स्वयम् Bhāg.11.21.4. -n.
The Veda; जामदग्न्यो$पि ...... वर्तयिष्यति वै बृहत् Bhāg.9.16.25.
N. of a Sāman; बृहत्साम तथा साम्नां गायत्री छन्दसामहम् Bg.1.35; cf. Ch. Up.2.14.1.
Brahman; बृहदुपलब्धमेतदवयन्त्यवशेषतया Bhāg.1.87.15.
Devoted celibacy (नैष्ठिक ब्रह्मचर्यम्); सावित्रं प्राजापत्यं च ब्राह्मं चाथ बृहत्तथा Bhāg.3.12.42. (बृहत्, बृहता ind.
Greatly, highly.
Clearly, brightly)-Comp. -अङ्ग, -काय a. large-bodied, gigantic. (-ङ्गः) a large elephant. -आरण्यम्, -आरण्यकम् N. of a celebrated Upaniṣad, forming the last six chapters of the Śatapatha Brāhmaṇa. -उत्तरतापिनी N. of an Upaniṣad. -एला large cardamoms. -कथा N. of a work ascribed to Guṇāḍhya; हरलीलेव नो यस्य विस्मयाय बृहत्कथा Hch. -काय a. big-bodied, bulky, gigantic. -कुक्षि a. large-bellied. -केतुः an epithet of Agni. -गृहः N. of a country. -गोलम् a water-melon. -चित्तः the citron tree.-जनः an illustrious person. -जघन a. broad-hipped.-जीवन्तिका, -जीवन्ती a kind of plant. -ढक्का a large drum.
तृणम् strong grass.
the bamboo cane.-तेजस् m. the planet Jupiter. -देवता N. of a large work enumerating Vedic Deities. -नटः, -नलः, -ला the name assumed by Arjuna when residing as dancing and music master at the court of Virāṭa. -नलः the arm.-नारदीयम् N. of an Upapurāṇa. -नालः, -नालिकम्, -नालिकायन्त्रम् a cannon; Śukra 1.254. -निवेश a. large, protuberant. -नेत्र a. far-sighted, prudent. -पाटलिः the thorn-apple (Mar. धोत्रा). -पादः the fig-tree. -पालः the Indian fig-tree. -पालिन् m. wild cumin. -फल a.
having or bearing large fruits.
yielding good fruit or reward. (-ला) N. of various plants (Mar. कडू भोपळा, कोहळा etc.). -भट्टारिका an epithet of Durgā.
भानुः fire.
the sun; वराहो$ग्निर्बृहद्भानुः Mb.12. 43.8.
N. of Viṣṇu. -भास a. very bright, brightly shining.
रथः an epithet of Indra.
N. of a king, father of Jarāsandha. -वादिन् a. talking much, a boaster, swaggerer. -राविन् m. a kind of small owl.-शल्कः a sprawn. -श्रवस् a. highly praised, farfamed.-संहिता N. of a work on astrology by Varāhamihira. -सामन् N. of a Sāman; बृहत्साम तथा साम्नाम् Bg.1.35. -स्फिच् a. broad-hipped, having large buttocks.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृहत् f. a kind of vegetable L.
बृहत् mf( अती)n. (in later language usually written वृहत्)lofty , high , tall , great , large , wide , vast , abundant , compact , solid , massy , strong , mighty RV. etc.
बृहत् mf( अती)n. full-grown , old RV.
बृहत् mf( अती)n. extended or bright (as a luminous body) ib.
बृहत् mf( अती)n. clear , loud (said of sounds) ib.
बृहत् m. N. of a मरुत्Hariv.
बृहत् m. of a prince MBh.
बृहत् m. of a son of सु-होत्रand father of अज-मीढHariv.
बृहत् m. or n. (?) speech( ताम् पति= बृहस्पति) S3is3. ii , 26
बृहत् n. height (also = heaven , sky) RV.
बृहत् n. N. of various सामन्s composed in the metrical form बृहती(also with आनेयम्, भरद्-वाजस्य. भारद्वाजम्, वामदेव्यम्, सौरम्) A1rshBr.
बृहत् n. N. of ब्रह्मन्BhP.
बृहत् n. of the वेदib.
बृहत् n. firmly , compactly ib.
बृहत् n. brightly ib.
बृहत् n. greatly , much ib.
बृहत् n. aloud ib. (also अताAV. )
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--सामन्स् having the metrical form of बृहती; for श्राद्ध; फलकम्:F1: M. १७. ३८.फलकम्:/F in connection with installing a new image. फलकम्:F2: Ib. २६५. २७.फलकम्:/F
(II)--a son of मन्त्रशरीर. वा. ६७. 5.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
बृहत् न.
1. एक ईंट का नाम, मा.श्रौ.सू. 6.2.3.1 (अगिन्वेदि के वाम पक्ष की पाँचवीं परत=तह में); 2. एक साम का नाम, जिसका गायन अग्न्याधान में उस समय होता है जब-जब अगिन् आहवनीय-अगिन्स्थान पर अश्व के पदचिह्न पर रखा जाता है, बौ.श्रौ.सू. 2.16-18; 2.7. इसका गायन ‘उद्गाता’ अथवा ब्रह्मा द्वारा किया जाना चाहिए, वैता.श्रौ.सू. 4.9-1०; जै.श्रौ.सू. 22; श्रौ.को. (अं.) II.i.4०; 44; 46; 51-52; पञ्च.ब्रा. 4.8.12 सा.वे. 1.233 पर; एक मन्त्र ‘बृहत्, बृहत्, बृहत्’ का नाम, जिसका जप सोम सवन की द्वितीय आवृति को चालू रखते समय किया जाता है, श्रौ.को. (अं.) 2.62०। बहिष्पवमान बृहत् 322