ब्रध्न

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ब्रध्नः, पुं, (बन्धवन्धने + “बन्धेर्ब्रधिबुधी च । उणा० ३ । ५ । इति नक् ब्रधादेशश्च ।) सूर्य्यः । (यथा, ऋग्वेंदे । १ । ६ । १ । “युञ्जन्ति ब्रध्नसरुषं चरन्तं परितस्तुषः । रोचन्ते रोचना दिवि ॥”) वृक्षमूलम् । अर्कवृक्षः । इत्यमरः । २ । ४ । १५ । शिवः । इति हेमचन्द्रः ॥ मेदिनीकारेणान्तःस्थ वकारादौ लिखितोऽयं शब्दः ॥ (दिनम् । अश्वः । इति निघण्टुः ॥ चतुर्द्दशमनोर्भौत्यस्य पुत्त्रभेदः । यथा, मार्कण्डेये । १०० । ३२ । “गुरुर्गभीरो ब्रध्नश्च भरतोऽनुग्रहस्तथा । तेजस्वी सुबलश्चैव भौत्यस्यैते मनोः सुताः ॥”) रोगविशेषः । तस्य लक्षणं यथा, “अभ्यभिष्यन्दिगुर्वामसेवनान्निचयं गतः । करोति ग्रन्थिवच्छोथं दोषो वङ्क्षणसन्धिषु ॥ ज्वरशूलाङ्गसादाढ्यं तं ब्रध्नमिति निर्द्दिशेत् ॥” इति माधवकरः ॥ तस्य चिकित्सा । “भृष्टश्चैरण्डतैलेन सम्यक् कल्कोऽभयाभवः । कृष्णासैन्धवसंयुक्तो ब्रध्नरोगहरः परः ॥ अजाजीहबुषाकुष्ठं गोमेदवदरान्वितम् । काञ्जिकेन तु संपिष्टं तल्लेपो ब्रध्नजित् परः ॥” गोमेदं पत्रम् । तथा च निघण्टौ धन्वन्तरिः । “पत्रं दलाह्वयं रामं गोमेदं रसनाह्वयम् ॥” इति भावप्रकाशः ॥ (अस्य ससम्प्राप्तिलक्षणं यथा, -- “यस्य वायुः प्रकुपितः शोफशूलकरश्चरन् । वंक्षणाद्वृषणौ याति ब्रध्नस्तस्योपजायते ॥” इति चरके सूत्रस्थानेऽष्टादशेऽध्याये ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ब्रध्न पुं।

सूर्यः

समानार्थक:सूर,सूर्य,अर्यमन्,आदित्य,द्वादशात्मन्,दिवाकर,भास्कर,अहस्कर,ब्रध्न,प्रभाकर,विभाकर,भास्वत्,विवस्वत्,सप्ताश्व,हरिदश्व,उष्णरश्मि,विकर्तन,अर्क,मार्तण्ड,मिहिर,अरुण,पूषन्,द्युमणि,तरणि,मित्र,चित्रभानु,विरोचन,विभावसु,ग्रहपति,त्विषाम्पति,अहर्पति,भानु,हंस,सहस्रांशु,तपन,सवितृ,रवि,पद्माक्ष,तेजसांराशि,छायानाथ,तमिस्रहन्,कर्मसाक्षिन्,जगच्चक्षुस्,लोकबन्धु,त्रयीतनु,प्रद्योतन,दिनमणि,खद्योत,लोकबान्धव,इन,भग,धामनिधि,अंशुमालिन्,अब्जिनीपति,चण्डांशु,क,खग,पतङ्ग,तमोनुद्,विश्वकर्मन्,अद्रि,हरि,हेलि,अवि,अंशु,तमोपह

1।3।28।2।3

सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः। भास्कराहस्करब्रध्नः प्रभाकरविभाकराः॥

अवयव : किरणः

पत्नी : सूर्यपत्नी

सम्बन्धि2 : सूर्यपार्श्वस्थः

वैशिष्ट्यवत् : प्रभा

सेवक : सूर्यपार्श्वस्थः,सूर्यसारथिः

पदार्थ-विभागः : नाम, द्रव्यम्, तेजः, ग्रहः

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ब्रध्न¦ m. (-ध्नः)
1. The root of a tree.
2. The sun.
3. SI4VA.
4. BRAHMA
4.
5. A horse.
6. The body.
7. A day.
8. The Arka plant.
9. Bubo, (the disease.)
10. Lead. E. बन्ध् to bind, aff. नक् and ब्रध substituted for the root.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ब्रध्नः [bradhnḥ], 1 The sun; अथ पुत्रस्य पौत्रेण ब्रध्नस्याप्नोति विष्टपम् Ms.9.137;4.231.

The root of a tree.

A day.

The arka plant.

Lead (m. ?).

A horse.

An epithet of Śiva or Brahmā.

The point of an arrow.

N. of a disease; अभ्यभिष्यन्दिगुर्वामसेवनान्नि- चयं गतः । करोति ग्रन्थिवच्छोथं दोषो वङ्क्षणसन्धिषु । ज्वरशूलाङ्गसादाद्यं तं ब्रध्नमिति निर्दिशेत् । Mādhavanidānam. -Comp. -चक्रम् the zodiac. -बिम्बम्, -मण्डलम् the disc of the sun.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ब्रध्न mfn. (of doubtful origin Un2. iii , 5 )pale red , ruddy , yellowish , bay ( esp. as the colour of a horse , but also applied to सोमand the पुरोडाश) RV. TS.

ब्रध्न mfn. great , mighty Naigh. iii , 3

ब्रध्न m. the sun RV. AV. Mn. iv , 231 (See. विष्टप्)

ब्रध्न m. the world of the sun TBr. ( Sch. )

ब्रध्न m. a horse Naigh. i , 14

ब्रध्न m. the point or some other part of an arrow (in शत-ब्See. )

ब्रध्न m. a partic. disease(See. ब्रध्मand बुध्न-रोग) L.

ब्रध्न m. N. of a son of मनुभौत्यMa1rkP.

ब्रध्न n. lead Bhpr. (often w.r. for बुध्णand बुध्न्य)