भगः
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भगः पुं, (भज्यते इति । भजसेवायां + “पुंसि संज्ञायां घ प्रायेण ।” ३ । ३ । ११८ । इति घ । “खनो घ च ।” ३ । ३ । १२५ । इति घित्करणाद् वा घ ।) रविः । इति मेदिनी ॥ गे, १४ । क्लीवेऽप्ययम् । यथा, -- “ज्ञानवैराग्ययोर्योनौ भगमस्त्री तु भास्करे ।” इति रुद्रः ॥” (भजनीये, त्रि । यथा, ऋग्वेदे । ३ । ३६ । ५ । “इन्द्रो भगो वाजदा अस्य गावः प्रजायन्ते दक्षिणा अस्य पूर्ब्बी ॥” “भगः सव्वैर्भजनीयः स इन्द्रः ।” इति तद्भाष्ये सायनः ॥ द्वादशादित्यभेदः । यथा, ऋग्वेदे । २ । २७ । १ । “इमा गिर आदित्येभ्यो घृतस्नूः सनाद्राजभ्यो जुह्वा जुहोमि । शृणोतु मित्रो अर्य्यमा भगो नस्तुवि जातो वरुणो दक्षो अंशः ॥” यथा च महाभारते । १ । ६५ । १५-१६ । “धाता मित्रोऽर्य्यमा शक्रो वरुणस्त्वंश एव च । भगो विवस्वान् पूषा च सविता दशमस्तथा ॥ एकादशस्तथा त्वष्टा द्वादशो विष्णुरुच्यते । जघन्यजस्तु सर्व्वेषामादित्यानां गुणाधिकः ॥” रुद्रांशो वीरभद्रोऽस्य भगस्य दक्षयज्ञेनेत्रे उत्- पाटितवान् । यथा, भागवते । ४ । ५ । १८ । “भगस्य नेत्रे भगवान् पातितस्य रुषा भुवि । उज्जहार सदस्थोऽक्ष्णा यः शपन्तमसूसुचत् ॥” ऐश्वर्य्यादिषट्कम् । यदुक्तम् । “ऐश्वर्य्यस्य समग्रस्य वीर्य्यस्य यशसः श्रियः । ज्ञानवैराग्ययोश्चैव षण्णां भग इतीङ्गना ॥” भोगास्मदत्वम् । यथा, भागवते । १ । १६ । २९ । “प्रागल्भ्यं प्रश्रयः शीलं सह ओजो बलं भगः । गाम्भीर्य्यं स्थैर्य्यमास्तिक्यं कीर्त्तिर्मानोऽनहं- कृतिः ॥ “भगः भोगास्पदत्वम् ।” इति तट्टीकायां श्रीधर- स्वामी ॥ स्थूलमण्डलाभिमानी । यथा, रामा- यणे । ३ । १२ । १८ । “विष्णोः स्थानं महेन्द्रस्य स्थानञ्चैव विवस्वतः । सोमस्थानं भगस्थानं स्थानं कौवेरमेव च ॥” “भगः स्थूलमण्डलाभिमानी ।” इति तट्टीकायां रामानुजः ॥)
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भगः [bhagḥ], (also भगम्) [भज्-घ]
One of the twelve forms of the sun; the sun.
The moon.
A form of Śiva.
Good fortune, luck, happy lot, happiness; आस्ते भग आसीनस्य Ait. Br.; भगमिन्द्रश्च वायुश्च भगं सप्तर्षयो ददुः Y.1.282.
Affluence, prosperity; 'ऐश्वर्यस्य समग्रस्य वीर्यस्य यशसः श्रियः । ज्ञानवैराग्ययोश्चैव षण्णां भग इतीरणा ॥'; शमो दमो भगश्चेति यत्सङ्गाद्याति संक्षयम् Bhāg.3.31.33.
Dignity, distinction.
Fame, glory.
Loveliness, beauty.
Excellence, distinction.
Love, affection.
Amorous dalliance or sport, pleasure.
The pudendum muliebre; Y.3.88; गुरुतल्पे भगः कार्यः Ms. 9.237.
Virtue, morality, religious merit. (धर्म).
Effort, exertion.
Absence of desire, indifference to worldly objects.
Final beatitude.
Strength.
Omnipotence; (said to be n. also in the last 15 senses).
N. of an Āditya presiding over love and marriage; Mb.1.227.36.
Knowledge.
Desire, wish.
The superhuman power of becoming as small as an atom, one of the eight Siddhis or powers of Śiva; see अणिमन्.
गा (in comp.). Dignity, majesty; भूः कालभर्जितभगापि यदङ्घ्रिपद्मस्पर्शोत्थशक्ति- रभिवर्षति नो$खिलार्थान् Bhāg.1.82.3.
The female organ.
गम् The asterism called उत्तराफल्गुनी; भगं नक्षत्र- माक्रम्य सूर्यपुत्रेण पीड्यते Mb.6.3.14.
The perinæum of males. -Comp. -अङ्कुरः (in medicine) clitoris.-आधानम् granting matrimonial happiness. -ईशः the lord of fortune or prosperity. -काम a. desirous of sexual pleasure. -घ्नः an epithet of Śiva; नमस्ते त्रिपुरघ्नाया भगघ्नाय नमो नमः Mb. -दारणम् = भगंदरः q. v. -देवः a thorough libertine; भगदेवानुयातानां सर्वासां वामलोचना Mb. 14.43.15. -देवता the deity presiding over marriage.-दैवत a. conferring conjugal felicity. (-तम्) the constellation उत्तराफल्गुनी; विवाहं स्थापयित्वा$ग्रे नक्षत्रे भगदैवते Mb.1.8.16. ˚मासः the month Phālguna; भगदैवतमासं तु एकभक्तेन यः क्षिपेत् Mb.13.16.22. -नन्दनः an epithet of Viṣṇu. -नेत्रघ्नः, -नेत्रहरः an epithet of Śiva. वर्जयित्वा विरूपाक्षं भगनेत्रहरं हरम् Mb.1.221.8.
पुरम् N. of the city, Multān. -भक्षकः a pander, procurer. -वृत्ति a. subsisting by the vulva. -वेदनम् proclaiming matrimonial felicity. -शास्त्रम् (= कामशास्त्रम्). -हन् m. N. of Viṣṇu (originally of Śiva).