भस्मन्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन् नपुं।
भस्मन्
समानार्थक:भूति,भसित,भस्मन्,क्षार,रक्षा
1।1।57।3।5
वह्नेर्द्वयोर्ज्वालकीलावर्चिर्हेतिः शिखा स्त्रियाम्. त्रिषु स्फुलिङ्गोऽग्निकणः सन्तापः सञ्ज्वरः समौ। उल्का स्यान्निर्गतज्वाला भूतिर्भसितभस्मनी। क्षारो रक्षा च दावस्तु दवो वनहुताशनः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन्¦ न॰ भस--मनिन्। (छाइ) दग्धगोमयादिविकारे अमरःअस्य शिकदेहलेपने कारणं कालिकापु॰
४१ अ॰ उक्तंयथा
“महादेवोऽथ तद्भस्म मनोभवशरीरजम्। आदायसर्वगात्रेषु भूतिलेपं तदाकरोत्। लेपशेषाणि भस्मानिसमादाय तदा हरः। सगणोऽन्तर्दधे कालीं विहायविधिसम्मतः”। तद्धारणविधिर्यथा
“भस्मोपरि चन्दनादिकं न धार्यं तदुक्तं कौर्मे
“वैदिकै-र्मन्त्रै रहितं चन्दनागुरुकुङ्कुमम्। तिर्यक्पुण्ड्रात्मनाधार्यं कान्तिसौख्याभिलाषिभिः। पुण्ड्रोधृतश्चन्दनाद्यै-रपि भस्म संत्यजेत्। दह्येत भस्मसंत्यागी सतीशक्रो-धवहिवः। चन्दनाद्युपरि प्राज्ञो धारयेद्भस्य वैदिकम्। लौकिकं चदनाद्यं तु भस्मोपरि न धारयेत्। भस्मव-सन्दनादीनां त्यागेनार्थो न विद्यते। चन्दनादीन्यतोलौकिकान्येवात्र न संशयः। उपरिष्टाच्चन्दनादे-र्धृतेऽल्पे सितभस्मनि। चन्दनाद्युत्थभूषाया फलाप्तेःको निवारकः”। त्रिपुण्ड्रधारणं मन्त्ररहितं तूष्णींव कार्यम्” तदुक्तं विद्येश्वरसंहितायां
“जावा-[Page4648-b+ 38] लोक्तादिकैर्मन्त्रैर्धार्यं भस्मत्रिपुण्ड्रकम्। अन्यथा जे-ज्जलं यावद्रजस्तन्नरक व्रजेदिति”। शिवधर्मे
“येन भस्मोक्तमार्गेण न धृतं मुनिपुङ्गव!। तस्य षिद्धि मुने। जन्म निःफलं सूकरो यथा”। मन्त्रसारसुधानिधौ” त्रि-पुण्ड्रकं सदा कुर्य्यात् मन्त्रपूतेन भस्मना। मन्त्रेण हीनंयः कुर्य्यात् परभागी भवेन्नरः”। शिवापूजा तद्धारणं नसिध्यति
“विना भस्मत्रिपुण्ड्रेण विना रुद्राक्षमालया। महादेवोऽचितो येन न च तस्य फलप्रदः लिङ्गपु॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन्¦ n. (-स्म)
1. Ashes.
2. Holy ashes. E. भस् to shine, Una4di aff. मनिन् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन् [bhasman], n. [भस्-मनिन्]
Ashes; (कल्पते) ध्रुवं चिताभस्म- रजो विशुद्धये Ku.5.79.
Sacred ashes (smeared on the body); महादेवो$थ तद्भस्म मनोभवशरीरजम् । आदाय सर्व- गात्रेषु भूतिलेपं तदाकरोत् ॥ Kālikā P. (भस्मनि हु 'to sacrifice in ashes', i. e. to do a useless work). -Comp. -अग्निः morbid appetite from rapid digestion of food. -अवशेषa. remaining in the form of ashes; भस्मावशेषं मदनं चकार Ku.3.72; Ś.3.3. -अङ्गः a kind of pigeon. (-ङ्गम्) a kind of gem (Mar. पेरोज). -आह्वयः camphor. -उद्धूलनम्, -गुण्ठनम् smearing the body with ashes; भस्मोद्धूलन भद्रमस्तु भवते K. P.1. -कारः a washerman. -कूटः a heap of ashes. -गर्भः Dalbergia Ongeinensis (Mar. तिवस). -गन्धा, -गन्धिका, -गन्धिनी a kind of perfume.-गात्रः N. of the god of love. -चयः a heap of ashes.
तूलम् frost, snow.
a shower of dust.
a number of villages. -प्रियः an epithet of Śiva. -भूत a. dead.-मेहः a sort of gravel. -रोगः a kind of disease; cf. भस्माग्नि. -लेपनम् smearing the body with ashes. -विधिः any rite performed with ashes. -वेधकः camphor.-शर्करः (probably) potash. -शायिन् m. N. of Śiva.-सूत-करणम् calcining of quicksilver. -स्नानम् purification by ashes.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन् mfn. chewing , devouring , consuming , pulverizing RV. v , 19 , 5 ; x , 115 , 2
भस्मन् n. (also pl. )" what is pulverized a or calcined by fire " , ashes AV. etc. ( युष्माभिर् भस्म भक्षयितव्यम्, " you shall have ashes to eat " i.e. " you shall get nothing " Hit. ; 649399 मनि-हुत. mfn. " sacrificed in -aashes " i.e. " useless " Pa1n2. 2-1 , 47 Sch. )
भस्मन् n. sacred ashes (smeared on the body ; See. भस्म-धारण).
भस्मन् etc. See. above.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भस्मन् न.
अध्वर्यु द्वारा संगृहीत एवं मनुष्य की आकृति में ढाली गई (चित) अन्तिम संस्कार किये गये शरीर की राख, भा.पि.मे. 1.9.12। भ 326