भाद्र
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्रः, पुं, (भाद्री पौर्णमास्यस्मिन्निति । भाद्री + “सास्मिन् पौर्णमासीति ।” ४ । २ । २१ । इत्यण् ।) भाद्रपदनक्षत्रयुक्ता पौर्णमासी यस्मिन् मासे सः । वैशाखादिद्वादशमासान्तर्गतपञ्चम- मासः । तत्पर्य्यायः । नभस्यः २ प्रौष्ठपदः ३ भाद्र- पदः ४ । इत्यमरः । १ । ४ । १७ ॥ स च द्विविधः । सिंहस्थरविकालः सौरः । १ । सिंहस्थरव्या- रब्धशुक्लप्रतिपदादिदर्शान्तो मुख्यचान्द्रः । कृष्ण- प्रतिपदादिपौर्णमास्यन्तो गौणचान्द्रः । २ । इति मलमासतत्त्वम् ॥ * ॥ तत्र जातफलम् । “नभस्यमासे खलु जन्म यस्य धीरो मनोज्ञश्च वराङ्गनानाम् । रिपुप्रमाथी कुटिलोऽतिमर्म्मा प्रपन्नभर्त्ता स भवेत् सहासः ॥” इति कोष्ठीप्रदीपः ॥ * ॥ तत्र गोः प्रसवे नारदः । “भानौ सिंहगते चैव यस्य गौः सम्प्रसूयते । मरणं तस्य निर्द्दिष्टं षड्भिर्मासैर्न संशयः ॥ तत्र शान्तिं प्रवक्ष्यामि येन सम्पद्यते शुभम् । प्रसूतां तत्क्षणादेव तां गां विप्राय दापयेत् ॥ ततो होमं प्रकुर्व्वीत घृताक्तै राजसर्षपैः । आहुतीनां घृताक्तानामयुतं जुहुयात्ततः ॥” व्याहृतिभिश्चायं होमः । “सोपवासः प्रयत्नेन दद्याद्बिप्राय दक्षिणाम् ॥” इति ॥ तथा । “सिंहराशौ गते सूर्य्ये गोः प्रसूतिर्यदा भवेत् । पौषे च महिषी सूते दिवैवाश्वतरी तथा । तदानिष्टं भवेत् किञ्चित् तच्छान्त्यै शान्तिकं चरेत् ॥ अस्य वामेतिसूक्तेन तद्विष्णोरिति मन्त्रतः । जुहुयाच्च तिलाज्येन शतमष्टोत्तराधिकम् ॥ मृत्युञ्जयविधानेन जुहुयाच्च तथायुतम् । श्रीसूक्तेन ततः स्नायात् शान्तिसूक्तेन वा पुनः ॥ मध्यरात्रौ निशीथे वा यदा गौः क्रन्दते तदा । ग्रामे वास्य गृहे वापि शान्तिकं पूर्ब्बवद्दिशेत् ॥” संक्रमणोत्तरषोडशदण्डात्मकपुण्यकालाभ्यन्तरे गोः प्रसवे विप्रसम्प्रदानकगोप्रदानपूर्ब्बकशान्तिः कार्य्या इति विशेषः । तदतिरिक्तसिंहस्थरवौ गोः प्रसवे शान्तिमात्रं कर्त्तव्यं न गोः प्रदानम् । निर्णयसिन्धुधृताद्भुतसागरग्रन्थीयवचनजात- मीमांसानुसारादिति ॥ * ॥ अथ भाद्रकृत्यम् । तत्र जन्माष्टमीव्रतप्रमाणन्तिथितत्त्वेऽनुसन्धेयम् । श्रावणपौर्णमास्यनन्तरितभाद्रकृष्णाष्टम्यां रात्रि- मध्ये मुहूर्त्ताष्टमीरोहिणीयोगरूपजयन्तीलाभे तत्रैवोपवासः । उभयदिने चेत्तदा परदिने । जयन्त्यलाभे तु रोहिणीयुक्ताष्टम्यां उभयदिने रोहिणीयुताष्टमीलाभे परदिने । रोहिण्यलाभे तु निशीथसम्बन्धिन्यामष्टम्याम् । उभयदिने निशीथसम्बन्धे तदसम्बन्धे वा परदिने इति । ओ~ अद्येत्यादि सिंहार्कचतुर्थीचन्द्रदर्शनजन्य- पापक्षयकामो धात्रेयीवाक्यमहं पठिष्ये । इति संकल्प्य । “ओ~ सिंहः प्रसेनमवधीत् सिंहो जाम्बवता हतः । सुकुमारक ! मा रोदीस्तव ह्येष स्यमन्तकः ॥” इति विष्णुपुराणोक्तं धात्रेयीवाक्यं पठेत् ॥ * ॥ अथानन्तव्रतम् । तत्र यद्दिने पूर्ब्बाह्णलाभस्तद्दिने व्रतम् । उभयदिने चेत् परदिने युग्मात् । व्रतानु- ष्ठानविधिस्तु पद्धतौ ज्ञेयः ॥ * ॥ अथागस्त्यार्घ्य- दानम् । प्रमाणन्तु तिथितत्त्वेऽनुसन्धेयम् । सिंहस्थरविकर्त्तव्यत्वेन सौरमासादरः । कन्यार्क- संक्रान्तिपूर्ब्बदिनत्रयाभ्यन्तरे कृतस्नानादिकृता- ह्निकस्तिलकुशजलान्यादाय ओ~ तत् सदित्युच्चार्य्य ओ~अद्येत्यादि सर्व्वाभिलषितसिद्धिकामोऽगस्त्य- पूजनमहं करिष्ये इति संकल्प्य शालग्रामे जले वा दक्षिणामुखः एतत् पाद्यम् ओ~ अग- स्त्याय नमः । सितपुष्पाक्षतयुक्तं जलं शङ्खेन गृहीत्वा इदमर्घ्यम् । ओ~ काशपुष्पप्रतीकाश अग्निमारुतसम्भव । मित्रावरुणयोः पूत्त्र कुम्भयोने नमोऽस्तु ते ॥ ओ~ अगस्त्याय नमः । एवमाचमनीयस्नानीय- गन्धपुष्पधूपदीपनैवेद्यादिकं दद्यात् । ओ~ आतापिर्भक्षितो येन वातापिच्च महासुरः । समुद्रः शोषितो येन स मेऽगस्त्यः प्रसीदतु ॥” इति प्रार्थयेत् ॥ इति कृत्यतत्त्वम् ॥
अमरकोशः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्र पुं।
भाद्रपदमासः
समानार्थक:नभस्य,प्रौष्ठपद,भाद्र,भाद्रपद
1।4।17।1।3
स्युर्नभस्यप्रौष्ठपदभाद्रभाद्रपदाः समाः। स्यादाश्विन इषोऽप्याश्वयुजोऽपि स्यात्तु कार्तिके॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः
वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्र¦ पु॰ भद्राभिर्युक्ता पौर्णमासी भाद्री सा यस्मिन् भासेअण्। चैत्रादितः मष्ठे चान्द्रे
१ मासे अमरः।
२ तन्मा-[Page4652-a+ 38] सीयपौर्णमास्यां स्त्री ङीप्। भद्रेव स्वार्थे अण्।
३ पूर्वोत्तरभाद्रपदाख्यनक्षत्रे न॰।
“भाद्रद्वये सागरे” ज्योतिषम्।
४ भाद्र्या पौर्णमास्यायुक्ते पक्षे तथाविधे
५ गुरुवर्षे च कार्त्तिकशब्दे दृश्यम्।
शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्र¦ m. (-द्रः) The name of a month, (August-September,) when the moon is full near the wing of Pegasus. E. भद्र for भद्रपदा and अण् aff: see the next.
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्रः [bhādrḥ] भाद्रपदः [bhādrapadḥ], भाद्रपदः [भद्राभिर्युक्ता पौर्णमासी भाद्री सा यस्मिन् मासे अण्] N. of a lunar month (corresponding to AugustSeptember); भाद्रद्वये सागरे Jyotiṣam. -दाः (f. pl.) N. of the 25th and 26th lunar mansions (पूर्वाभाद्रपदा and उत्तराभाद्रपदा).
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भाद्र m. (fr. भद्र, of which it is also the वृद्धिform in comp. )the month भाद्र(= -पदbelow) Ra1jat.