महाव्रत

विकिशब्दकोशः तः


यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]

कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


महाव्रतम्, क्ली, (महच्च तद्व्रतञ्चेति ।) द्बादश- वार्षिकव्रतम् । यथा । ‘तेन वधकालादूर्द्ध्वं विंशत्यधिकशतस्य यावदवशिष्टं तावत्परि- माणमहाव्रतानुरूपा धेनवो दातव्याः ।’ इति प्रायश्चित्तविवेके भवदेवभट्टमतम् ॥ शरत्- कालीनदुर्गापूजनम् । यथा, -- “महाव्रतं महापुण्यं शङ्कराद्यैरनुष्ठितम् । कर्त्तव्यं मुरराजेन्द्र ! देवीभक्तिसमन्वितैः ॥” इति तिथ्यादितत्त्वधृतदेवीपुराणवचनम् ॥ अरुणोदयकालीनमाघस्नानम् । यथा, -- “वासुदेवं हरिं कृष्णं श्रीधरञ्च स्मरेत्ततः ॥ दिवाकर ! जगन्नाथ ! प्रभाकर ! नमोऽस्तु ते । परिपूर्णं कुरुष्वेद माघस्नानं महाव्रतम् ॥” इति मलमासतत्त्वधृतपद्मपुराणवचनम् ॥ (महाव्रतधारिणि, त्रि । यथा, महाभारते । १३ । ५४ । २१ । “ततोऽन्यस्मिन् वनोद्देशे पुनरेव ददर्श तम् । कौश्यां वृष्यां समासीनं जपमानं महा- व्रतम् ॥”)

वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


महाव्रत¦ न॰ कर्म॰।

१ अतिशयव्रते शारदीयदुर्गापूजादौ
“महाव्रतं महापुण्य शङ्कराद्यैरनुष्ठितम्” देवीपु॰

२ द्वादशवार्षिके प्रायश्चित्तात्मके व्रतभेदे च।

Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


महाव्रत/ महा--व्रत n. a -grgreat duty , fundamental duty (5 in number accord. to the जैनsystem) HYog. Yogas.

महाव्रत/ महा--व्रत n. a -grgreat vow Sa1h.

महाव्रत/ महा--व्रत n. a -grgreat religious observance R. Pur.

महाव्रत/ महा--व्रत n. N. of a सामन्or स्तोत्रappointed to be sung on the last day but one of the गवाम्-अयन(applied also to the day itself or its ceremonies or accord. to Comm. to the शस्त्रfollowing the स्तोत्र) AV. Br. TS. etc.

महाव्रत/ महा--व्रत n. the -religreligious usages of the पाशुपतs Prab. Sch. W.

महाव्रत/ महा--व्रत mf( आ)n. one who has undertaken solemn religious duties or vows , performing a -grgreat vow MBh. R. etc.

महाव्रत/ महा--व्रत mf( आ)n. observing the rule of the पाशुपतs

महाव्रत/ महा--व्रत mf( आ)n. also used to explain महि-व्रत(See. ) Nir. Sa1y.

महाव्रत/ महा--व्रत m. a पाशुपतKatha1s.

महाव्रत/ महा--व्रत m. N. of a poet Cat.

Vedic Rituals Hindi[सम्पाद्यताम्]

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।


महाव्रत न.
1. एक ईंट का नाम, मा.श्रौ.सू. 6.2.3.1 (वेदि की पाँचवी अर्थात् अन्तिम तह में); 2. एक कृत्य का नाम जो गवामयन सत्र के अन्तिम से पूर्व दिन सम्पन्न होता है। इसमें महाव्रत नाम का एक और प्याला होता जिसके साथ ही महाव्रत नाम वाले साम का गायन होता है, जिसके अनन्तर होता द्वारा ‘महदुक्थ शस्त्र का वाचन किया जाता है। प्रजापति के लिए एक पशु की आहुति दी जाती है। सामान्य प्रक्रिया के अतिरिक्त विभिन्न प्रकार की रुचिकर विशिष्टतायें है, जिनका अनुष्ठान महाव्रत के दिन होता है। पृष्ठस्तोत्र के समय एक ब्राह्मण वीणा बजाता है। ‘उद्गाता’ उदुम्बर के आसन पर बैठता है। होता एक झूले पर, अध्वर्यु एक फलक पर, अन्य ऋत्विज्, गायकगण एवं अनुष्ठान करने वालों की पत्नियां घास पर, आप.श्रौ.सू. 21.17.1०; 12-15। ब्राह्मण प्रशंसा करता है (अभिगर) एवं शूद्र अनिष्ट भाषण करता है (प्रतिगर) ब्राह्मण एवं शूद्र अदला-बदली-पूर्वक अनुष्ठान करने वालों की प्रशंसा एवं गालृी देते हैं, अगनीध्र-मण्डप के पश्चिम में आर्य एवं शूद्र का नाटकीय युद्ध होता है; एक वेश्या एवं एक ब्रह्मचारी एक दूसरे की निन्दा करते हैं (का.श्रौ.सू. 13.3.6)। एक क्षत्रिय रथ पर आरोहण करता हुआ चक्कर लगाते हुए (परिगमन करते हुए) आगनीध्रीय के समीप लटकते हुए चर्म को शर से बींधता है। एक स्त्री एवं एक पुरुष वास्तव में मार्जालीय के दक्षिण एक पर्दायुक्त शाला में संभोगरत होते हैं (‘मार्जालीयं दक्षिणेन परिवृते मिथुनं सम्भवति’), का.श्रौ.सू. 13.3.9। दुन्दुभियां बजाई जाती हैं, जिनमें वह (दुन्दुभि) भी समाहित है, जिसे भूमि में एक गड्ढा खोदकर और उस पर चर्म लगाकर बनाया जाता है। पत्नियां गायन में सम्मिलित होती है और कोई और कुछ वाद्ययन्त्रों को बजाती हैं (गोधावीणाकाः काण्डवीणाश्च पत्न्यो वादयन्ति, का.श्रौ.सू. 13.3.21)। दासी युवतियां भी नृत्य करती हैं, आप.श्रौ.सू. 21.19.15-16; तै.आ. 5.1.5.1।

"https://sa.wiktionary.org/w/index.php?title=महाव्रत&oldid=479787" इत्यस्माद् प्रतिप्राप्तम्