रौरव
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरवः, पुं, (रुरुर्ज्जन्तुविशेषस्तस्यायमिति । रुरु + अण् ।) नरकविशेषः । घोरः । इति मेदिनी । वे, ४९ ॥ आद्यस्य विवरणं यथा, -- “रौरवे कूटसाक्षी तु याति यश्चानृती नरः । तस्य स्वरूपं वदतो रौरवस्य निशामय ॥ योजनानां सहस्रे द्वे रौरवो हि प्रमाणतः । जानुमात्रप्रमाणन्तु तत्र श्वभ्रं सुदुस्तरम् ॥ तत्राङ्गारचयो येन कृतं तद्धरणीसमम् । जाज्वल्यतातितीव्रेण तापिताम्बरभूमिना ॥ तन्मध्ये पापकर्म्माणं विमुञ्चन्ति यमानुगाः । स दह्यमानस्तीव्रेण वह्निना तेन धावति ॥ पदे पदे च पादोऽस्य शीर्य्यते जायते पुनः । अहोरात्रेणोद्धरणं पादन्यासं स गच्छति । एवं सहस्रं विस्तीर्णे योजनानां विमुच्यते ॥” इति मार्कण्डेयपुराणे पितापुत्त्रसंवादनामा- ध्यायः ॥ (तथाच देवीभागवते । ८ । २२ । ८-११ । “एतन्ममाहमिति यो भूतद्रोहेण केवलम् । पुष्णाति प्रत्यहं स्वीयकुटुम्बं कार्य्यलम्पटः ॥ एतद्विहाय चात्रैव स्वाशुभेन पतेदिह । रौरवे नाम नरके सर्व्वसत्त्वभयावहे ॥ इह लोकेऽमुना ये तु हिंसिता जन्तवः पुरा । त एव रुरवो भूत्वा परत्र पीडयन्ति तम् ॥ तस्माद्रौरवमित्याहुः पुराणज्ञा मनिषिणः । रुरुः सर्पादपि क्रूरो जन्तुरुक्तः पुरातनैः ॥”)
रौरवः, त्रि, चञ्चलः । धर्त्तः घोरः । इति शब्द- रत्नावली ॥ (रुरोर्मृगस्येदमिति । अण् । मृग- सम्बन्धिनि च । यथा, मनुः । २ । ४१ । “कार्ष्णरौरववास्तानि चर्म्माणि ब्रह्मचारिणः । वसीरन्नानुपूर्व्वेण शाणक्षौमाविकानि च ॥”)
अमरकोशः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरव पुं।
नरकभेदः
समानार्थक:तपन,अवीचि,महारौरव,रौरव,सङ्घात,कालसूत्र
1।9।1।2।4
स्यान्नारकस्तु नरको निरयो दुर्गतिः स्त्रियाम्. तद्भेदास्तपनावीचिमहारौरवरौरवाः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, अलौकिकस्थानम्
वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरव¦ पु॰ रोरूयतेऽत्र रु--यङ् क्विप् तेन प्राप्यः तस्मायं वाअण्।
१ नरकभेदे अमरः।
२ चञ्चले,
३ धूर्त्ते,
४ क्षोरेच त्रि॰ शब्दर॰।
५ सामभेदे न॰। तच्च साम अहगाने[Page4817-a+ 33]
३ प्र॰ दर्शितम्।
“रौरवयौधाजये वार्हते तृचे भवतः” ता॰ ब्रा॰। रौरवनरकस्वरूपादिकमुक्तं मार्कपु॰
१० अ॰
“रौरवे कूटसाक्षी तु याति यूतानृतो नरः। तस्य स्व-रूपं गदतो रौरवस्य निशामप। योजनानां सहस्वे द्वेरौरवो हि प्रमाणतः। जानुमात्रप्रमाणश्च ततः श्वभ्रःसुदुस्तरः। तत्राङ्गारचयोपेतं कृतञ्च धरणीतलम्। जाज्वल्यमानन्तीव्रेण तापिताङ्गारभूमिगम्। तन्मध्येपापकर्माणं विमुञ्चन्ति यमानुमाः। स दह्यमानस्तीव्रेणवह्निना तत्र धावति। वदे पदे च पादोऽस्य शीर्य्यतेजीर्यते पुनः। अहोरात्रेणोद्धरणं पादग्यासं च गच्छति। एवं सहस्रं विस्तीर्णे योजनानां विपच्यते”।
शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरव¦ mfn. (-वः-वी-वं)
1. Formidable, horrible, terrific.
2. Dishonest, fraudulent.
3. Unsteady, slipping. m. (-वः)
1. One of the divisions of Naraka or Tartarus.
2. A savage, a monster. E. रुद् to weep, deriv. irr.; or रुरु said to mean a living being, अण् aff.
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरव [raurava], a. (-वी f.)
Made of the hide of Ruru; त्वचं स मेध्यां परिधाय रौरवीम् R.3.31.
Dreadful, terrible.ल
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
रौरव mf( ई)n. (fr. रुरु)coming from or made of the skin of the deer called रुरुGr2S3rS. MBh. etc.
रौरव mf( ई)n. fearful L.
रौरव mf( ई)n. unsteady , dishonest L.
रौरव m. N. of one of the hells Mn. MBh. etc. (personified as husband of वेदनाand father of दुःखMa1rkP. ; with Buddhists , one of the 8 hot hells Dharmas. 121 )
रौरव m. N. of the fifth कल्प(See. )
रौरव m. a savage , monster W.
रौरव n. the fruit of the रुरुtree g. प्लक्षा-दि
रौरव n. N. of various सामन्s A1rshBr.
Purana index[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--one of the २८ hells ever burning and under the earth; he who is self-centred and accumulates wealth at the cost of others suffers here; especially from animals, called Rurus (s.v) more cruel than serpents. फलकम्:F1: भा. III. ३०. २८; V. २६. 7-११.फलकम्:/F False witnesses, men who are partial and speak untruth, people guilty of infanticide and of incendiarism go to this; also महारौरव; फलकम्:F2: Br. I. 1. १४१; IV. 2. १४६, १५१-3, १८०; 7. ७६; ३३. ६०; Vi. I. 6. ४१; II. 6. 2, 7.फलकम्:/F those who perform rituals with joy and wrath also go here; below this is the तप। फलकम्:F3: Br. II. 9. ६५; वा. १०१. १४६, १५१-2, १७७, १८०, २०५; ११०. ४२.फलकम्:/F [page३-108+ २४]
(II)--the flesh of the Ruru antelope for श्राद्ध. M. १७. ३४.
(III)--the fifth kalpa. M. २९०. 4.
Purana Encyclopedia[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
RAURAVA : One of the twentyeight hells. For details see the part Naraka under the word Kāla.
_______________________________
*4th word in right half of page 645 (+offset) in original book.