वाह
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह, ऋ ङ यत्ने । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वा०- आत्म०-अक०-सेट् ।) ऋ, अववाहत् । ङ, वाहते । ववाह रक्तं पुरुषास्ततो जाताः सह- स्रशः इत्यादि सिद्ध्यर्थमोष्ठ्यादिश्च वहधातुं मन्येते वर्णदेशशरणदेवौ । वस्तुतस्तु बहुवाद्य- सम्मतत्वादेवोष्ठ्यादिरनेनोपेक्षितः ववाहेति चण्डीप्रयोगस्य तु वाह ऋ ङ यत्ने इत्यस्मात् गणकृतानित्यत्वात् परस्मैपदसिद्धिः अनेकार्थ- त्वात् सुस्रावेत्यर्थः । अथवा वव इत्याह इत्येव व्याख्यानम् । इति दुर्गादासः ॥
वाहः, पुं, (उह्यतेऽनेनेति । वह + करणे घञ् ।) घोटकः । (यथा, अध्यात्मरामायणे । २ । ५ । ५६ । “इत्याज्ञप्तः सुमन्त्रोऽपि रथं वाहैरयोजयत् ॥”) परिमाणविशेषः । इत्यमरः ॥ यथाहुः । “पलं प्रकुञ्चकं मुष्टिः कुडवस्तच्चतुष्टयम् । चत्वारः कुडवाः प्रस्थश्चतुःप्रस्थमथाढकम् ॥ अष्टाढको भवेत् द्रोणो द्विद्रोणः सूर्प उच्यते । सार्द्धसूर्पो भवेत् खारीद्बे खार्य्यौ गोण्युदाहृता । तामेव भारं जानीयात् वाहो भारचतुष्टयम् ॥” इति भरतः ॥ चतुर्द्दशभेदात् संख्यान्यथात्वम् । तथा च । “चतुराढको द्रोणः षोडशद्रोणा खारी । विंशतिद्रोणः कुम्भः दशकुम्भो वाहः । इति स्वामी ॥ * ॥ भुजः । वृषः । वायुः । इति शब्दरत्नावली ॥ (प्रवाहः । यथा, कथासरित्- सागरे । ९३ । ८१ । “यत्रार्च्चिराज्यधूमादिमार्गाविव समागतौ । गङ्गायमुनयोर्वाहौ भातः सुगतये नृणाम् ॥” वाहनम् । यथा, तत्रैव । ६२ । १५७ । “तच्छ्रुत्वा तत्र भेकानां राजा वाहसमुत्सुकः । जलादुत्तीर्य्य तत्पृष्ठमारोहत् गतभीर्मुदा ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह पुं।
अश्वः
समानार्थक:घोटक,वीति,तुरग,तुरङ्ग,अश्व,तुरङ्गम,वाजिन्,वाह,अर्वन्,गन्धर्व,हय,सैन्धव,सप्ति,तार्क्ष्य,हरि
2।8।44।1।2
वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः। आजानेयाः कुलीनाः स्युर्विनीताः साधुवाहिनः॥
अवयव : अश्वमध्यम्,अश्वगलसमीपभागः,अश्वनासिका,मृगपादः,मृगपुच्छः,केशवल्लाङ्गूलम्,अश्वखुरम्
पत्नी : अश्वा
सम्बन्धि2 : अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,अश्वशब्दः,खलीनः,अश्वारोहः
वैशिष्ट्यवत् : अश्वशब्दः,अश्वगतिविशेषः
जन्य : अश्वबालः
: विष्णोः_अश्वः, इन्द्राश्वः, कुलीनाश्वः, सम्यग्गतिमान्_वाजिः, वनायुदेशवाजिः, पारसीदेशवाजिः, काम्बोजदेशवाजिः, बाल्हिकदेशवाजिः, अश्वमेधीयवाजिः, अधिकवेगवाजिः, भारवाह्यश्वः, शुक्लाश्वः, रथवाहकाश्वः, अश्वबालः, श्रान्त्या_भूमौ_लुठिताश्वः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, स्तनपायी
वाह पुं।
परिमाणः
समानार्थक:आढक,द्रोण,खारी,वाह,निकुञ्चक,कुडव,प्रस्थ,मात्रा
2।9।88।2।4
कार्षापणः कार्षिकः स्यात् कार्षिके ताम्रिके पणः। अस्त्रियामाढकद्रोणौ खारी वाहो निकुञ्चकः॥
: मानार्थः, माननाम, रजतरूप्यकम्, ताम्रकृतकार्षापणः, घटिताघटितहेमरूप्यकम्, ताम्रादिधातोर्रूप्यकम्, आहतरूप्यकहेमादिः, हस्तपरिमाणः, वितस्तपरिमाणः, रूप्यकम्, मानः
पदार्थ-विभागः : , गुणः, परिमाणः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह¦ यत्ने भ्वा॰ आ॰ अक॰ सेट् ऋदित् चङि न ह्रस्वः। वाहते अवाहिष्ट।
वाह¦ पुंस्त्री॰ उह्यतऽनन असौ वा गवादिना वा वह--घञ्।
१ अश्वे
“वाहो भारचतुष्टयम्” इत्यक्ते
२ परिमाणभेदे चअमरः।
३ भुजे
४ वायौ पु॰
५ वृषे च पुस्त्रा॰ शब्दर॰स्त्रिया जातित्वे ङीष्। अमरः वाहरिप्वादयोऽप्यत्र।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह¦ m. (-हः)
1. A horse.
2. A measure of capacity containing ten Kumbhas, or nearly equal to the weight of an English wey or a ton in freight.
3. A bull.
4. Air, wind.
5. The arm.
6. A buffalo.
7. A vehicle, a carriage or conveyance of any kind.
8. A bearer, a porter, a carrier of burthens, &c.
9. Carrying, bearing. E. वह् to bear, aff. घञ् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह [vāha], a. [वह्-घञ्] Bearing, carrying &c. (at the end of comp.); as in अम्बुवाह, तोयवाह &c.
हः Carrying, bearing.
A porter.
A draught-animal, a beast of burden.
A horse; अभ्यभूयत वाहानां चरतां गात्रशिञ्जितैः R.4.56;5.73;14.52.
A bull; शतं वाहसहस्राणां तण्डुलानां वपुष्मताम् Rām.7.91.19; खे खेलगामी तमुवाह वाहः Ku.7.49.
A buffalo.
A carriage, conveyance in general.
The arm.
Air, wind.
Obtainment (प्रापण); बहुकारं च सस्यानां वाह्ये वाहो गंवां तथा Mb. 12.193.21.
A measure equal to ten Kumbhas or four Bhāras; वाहो भारचतुष्टयम्. -Comp. -द्विषत् m. a buffalo. -वारः a horse-rider; बहूनां वाहवाराणां व्यूहाभ्य- न्तरवर्तिनम् Śiva B.29.17. -रिपुः a buffalo. -वारणः Bos Gavaeus. -वाहः riding; चलन्नलङ्कृत्य महारयं हयं स्ववाह- वाहोचितवेषपेशलः N.1.66. -श्रेष्ठः a horse.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाह mf( आ)n. ( ifc. )bearing , drawing , conveying , carrying Katha1s. BhP.
वाह mf( आ)n. flowing BhP.
वाह mf( आ)n. undergoing MBh.
वाह m. the act of drawing etc. MBh. Hit.
वाह m. riding , driving S3a1rn3gP.
वाह m. flowing , current Katha1s.
वाह m. a draught-animal , horse , bull , ass RV. etc.
वाह m. any vehicle , carriage , conveyance , car( ifc. = having anything as a vehicle , riding or driving on or in) S3vetUp. MBh. Ka1v. etc.
वाह m. a bearer , porter , carrier of burdens etc. W.
वाह m. air , wind L.
वाह m. a measure of capacity (containing 10 कुम्भs or 2 प्रस्थs) L.
वाह m. the arm W.
वाह m. a figurative N. of the वेदKuval.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Vāha is found in the Rigveda (iv. 57, 4. 8) and the Atharvaveda (vi. 102, 1) apparently denoting an ox for ‘drawing’ the plough. See also Rathavāhana.
==Foot Notes==