विभावरी
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी, स्त्री, रात्रिः । इत्यमरः ॥ (यथा, राजतरङ्गिण्याम् । ३ । २०७ । “प्रभातायां विभावर्य्यां यथास्थानस्थितो नृपः । आकार्य्यतां मातृगुप्त इति क्षत्तारमादिशत् ॥” मन्दारविद्याधरकन्या । यथा, मार्कण्डेये । ६३ । १४ । “मन्दारविद्याधरजा सखी मम विभावरी ॥” सुमेरूत्तरस्था पुरी । यथा, भागवते । ७५ । २१ । ७ । “उत्तरतः सौम्यां विभावरीं नाम ॥”) हरिद्रा । कुट्टनी । वक्रयोषित् । विवादवस्त्र- मुण्डी । इति मेदिनी । रे, २९६ ॥ मौखर्य्य- निरतस्त्री । इति शब्दरत्नावली ॥ मेदावृक्षः । इति रत्नमाला ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी स्त्री।
रात्रिः
समानार्थक:शर्वरी,निशा,निशीथिनी,रात्रि,त्रियामा,क्षणदा,क्षपा,विभावरी,तमस्विनी,रजनी,यामिनी,तमी,वसति,श्यामा,दोषा,दोषा,नक्तम्
1।4।4।2।1
निशा निशीथिनी रात्रिस्त्रियामा क्षणदा क्षपा। विभावरीतमस्विन्यौ रजनी यामिनी तमी॥
अवयव : रात्रिप्रारम्भः,रात्रिमध्यः,प्रहरः
: अत्यन्धकाररात्रिः, चन्द्रिकायुक्तरात्रिः, दिनद्वयमध्यगता_रात्रिः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी¦ स्त्री वि + भा--कनिप् ङीप् वनो र च।
१ रात्रैअमरः।
२ हरिद्रायां
३ कुट्टिन्याम्
४ वक्रयोषिति
५ वि-वादवस्त्रमुण्ड्यां मेदि॰।
६ मुखरस्त्रियाम् शब्दर॰।{??}मेदा-वृक्षे च रत्नमा॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी¦ f. (-री)
1. Night.
2. Turmeric.
3. A bawd.
4. A harlot.
5. The shreds of a garment torn in a scuffle. E. वि before, भा to shine, (with stars,) क्वनिप् aff., fem. aff. ङीष्, and रच् substituted for the final; also विभाव amorous excitement, रच् aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी [vibhāvarī], 1 Night; अपर्वणि ग्रहकलुषेन्दुमण्डला विभावरी कथय कथं भविष्यंति M.4.25;5.7; Ku.5.44.
Turmeric.
A bawd.
A harlot.
A perverse woman.
A talkative woman (मुखरस्त्री); यशस्विनी मन्युमती कुले जाता विभावरी Mb.5.133.2.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विभावरी/ वि- f. (See. prec.) brilliant , bright (in RV. often applied to उषस्, " Dawn " ; accord. to Ni1lak. on MBh. v , 4495 also = कुपिता)
विभावरी/ वि- f. the (starry) night MBh. Ka1v. etc.
विभावरी/ वि- f. turmeric L.
विभावरी/ वि- f. = -हरिद्राand द्रा-दारुBhpr.
विभावरी/ वि- f. a kind of ginger L.
विभावरी/ वि- f. a procuress L.
विभावरी/ वि- f. a deceitful woman L.
विभावरी/ वि- f. a loquacious woman L.
विभावरी/ वि- f. (?) the shreds of a garment torn in a scuffle (= विवाद-वस्त्र-गुण्ठीor त्र-मुण्डी) L.
विभावरी/ वि- f. a kind of metre Ked.
विभावरी/ वि- f. N. of a daughter of the विद्याधरमन्दारMa1rkP.
विभावरी/ वि- f. of the city of सोमBhP.
विभावरी/ वि- f. of the city of the प्रचेतस्ib.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(II)--the city of Soma in the मानस on the north of Meru. भा. V. २१. 7; Br. II. २१. ३३; वा. ५०. ९०; Vi. II. 8. 9; M. १२४. २४.
(III)--same as पुण्ड्र; a R. of कुशद्वीप. M. १२२. ७३.
(IV)--the Goddess of Night: invoked by ब्रह्मा to enter into उमा's body until she should be able to beget Guha. By so doing, the Night could get an अम्श of the देवी and will be praised as देवी. She went to मेना, entered her eyes when the latter gave birth to उमा early in the morning; then entered उमा after her penance; hence dark in colour; ब्रह्मा asked the goddess to go with the lion to the Vindhyas and reside there. M. १५४. ५७-96; ४२६-588: chh. १५५-6.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
VIBHĀVARĪ : A mental daughter of Brahmā. She is considered to be the personation of Night. It is mention- ed in Matsya Purāṇa, Chapter 154, that according to the instruction of Brahmā, Vibhāvarī entered the body of Umā and from that day onwards the body of Umā became dark.
_______________________________
*1st word in left half of page 846 (+offset) in original book.