विवर्त
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]Apte
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विवर्तः [vivartḥ], 1 Turning round, revolving, whirling.
Rolling onward, moving about; संवर्तप्रकटविवर्तसप्तपाथोनाथोर्मि- व्यतिकरविभ्रमप्रचण्डः Mv.6.26.
Rolling back, returning.
Dancing.
Alteration, modification, change of form, altered condition or state; शब्दब्रह्मणस्तादृशं विवर्त- मितिहासं रामायणं प्रणिनाय U.2; एको रसः करुण एव निमित्त- भेदाद्भिन्नः पृथक् पृथगिवाश्रयते विवर्तान् U.3.47; अकाण्डशुष्काशनि- पातरौद्रः क एष धातुर्विषमो विवर्तः Mv.5.57.
(In Vedānta phil.) An apparent or illusory form, an unreal appearance caused by अविद्या or human error; (this is a favourite doctrine of the Vedāntins according to whom the whole visible world is a mere illusionan unreal and illusory appearancewhile Brahman or Supreme Spirit is the only real entity; as a serpent (सर्प) is avivarta of a rope (रज्जु), so is the world a vivarta of the real entity Brahman, and the illusion is removed by Vidyā or true knowledge; cf. Bhavabhūti: विद्या- कल्पेन मरुता मेघानां भूयसामपि । ब्रह्मणीव विवर्तानां क्वापि विप्रलयः कृतः ॥ U.6.6).
A heap, multitude, collection, an assemblage. -Comp. -वादः the doctrine of the Vedāntins that the visible world is illusory and Brahman alone is the real entity.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
विवर्त/ वि-वर्त वि-वर्तनetc. See. under वि-वृत्, p.988.
विवर्त/ वि-वर्त m. " the revolving one " , N. of the sky VS. TS.
विवर्त/ वि-वर्त m. a whirlpool SV.
विवर्त/ वि-वर्त m. turning round , rolling onwards , moving about Mcar.
विवर्त/ वि-वर्त m. turning away L.
विवर्त/ वि-वर्त m. dance L.
विवर्त/ वि-वर्त m. changing from one state to another , modification , alteration , transformation , altered form or condition Ka1v. Katha1s.
विवर्त/ वि-वर्त m. (in वेदा-न्त) error , illusion , an apparent or illusory form , unreality (caused by अ-विद्या, " ignorance " , and removed by विद्या, " true knowledge " ) Veda7ntas.
विवर्त/ वि-वर्त m. collection , multitude L.
विवर्त/ वि-वर्त m. (with अत्रेः)N. of two सामन्s A1rshBr.