संस्कृतम्

नाम

लिङ्ग्म्-

आकारान्त स्त्रीलिम्ग शतम् शब्दस्य रूपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	अजा	अजे	अजाः
सम्बोधनप्रथमा	अजे	अजे	अजाः
द्वितीया विभक्तिः	अजाम्	अजे	अजाः
तृतीया विभक्तिः	अजया	अजाभ्याम्	अजाभिः
चतुर्थी विभक्तिः	अजायै	अजाभ्याम्	अजाभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	अजायाः	अजाभ्याम्	अजाभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	अजायाः	अजयोः	अजानाम्
सप्तमी विभक्तिः	अजायाम्	अजयोः	अजासु

१००

अनुवादाः

उदाहरणानि

कोशप्रामाण्यम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शतम्, क्ली, (दश दशतः परिमाणमस्येति । “पंक्तिविंशतित्रिंशदिति ।” ५ । १ । ५९ । इति तः । दशाणां शभावश्च निपात्यते ।) दशगुणित- दशसङ्ख्या । एकशओ इति हिन्दीभाषा । (यथा, शान्तिशतके । “निःस्वो वष्टि शतं शती दशशतं लक्षं सहस्रा- धिपः ॥”) तत्पर्य्यायः । दशतिः २ । इति पुराणम् ॥ तद्वाचकानि । धार्त्तराष्ट्रः १ शतभिषातारा २ पुरुषायुषः ३ रावणाङ्गुलिः ४ पद्मदलम् ५ इन्द्रयज्ञः ६ अब्धियोजनम् ७ । इति कवि- कल्पलता ॥ (बहु । इति निघण्टुः । ३ । १ ॥ यथा, ऋग्वेदे । ८ । १ । ५ । “वज्रिवो न शताय शतामघ ।” “शताय बहुनामैतत् अपरि- मिताय ।” इति तद्भाष्ये सायणः ॥)

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

शतम् [śatam], 1 A hundred; निःस्वो वष्टि शतम् Śānti.2.6; शतमेको$पि संधत्ते प्राकारस्थो धनुर्धरः Pt.1.229; (शत is used in the singular with a plural noun of any gender; शतं नराः; शतं गावः; or शतं गृहाणि, in which case it is treated as a numeral adjective; but sometimes in dual and plural also; द्वे शते, दश शतानि &c. It is also used with a noun in the genitive; गवां शतम्, वर्षाणां शतम् 'a century of cows, years' &c. At the end of comp., it may remain unchanged; भव भर्ता शरच्छतम् or may be changed into शती; as in आर्यासप्तशती a work of Govardhanāchārya.).

Any large number; as in शतपत्र q. v.

Comp. अक्षी night.

the goddess Durgā.

अङ्गः a car, carriage; especially, a war chariot.

N. of a tree (तिनिश).

अनीकः an old man.

an army officer possessing a hundred footmen; (शतानां तु शतानीकः Śukra.2.14. -अब्दम् a century. -अरम्, -आरम् the thunderbolt of Indra. -अरुस् n., -अरुषी a leprous disease of the skin. -अवरः a fine of a hundred.

(री) N. of a plant.

N. of the wife of Indra. -आनकम् a cemetery.

आनन्दः N. of Brahman.

of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.

of the car of Viṣṇu.

of a son of Gautama and Ahalyā, the family-priest of Janaka; गौतमश्च शतानन्दो जनकानां पुरोहिताः U.1.16. -आयुस् a. lasting or living for a hundred years. -आवर्तः, -आवर्तिन् m. N. of Viṣṇu.

ईशः the ruler of a hundred.

the ruler of a hundred villages; Ms.7.115. -कर्मन् the planet Saturn.

कुम्भः N. of a mountain (where gold is said to be found).

N. of a sacrifice; शतकुम्भं नाम यज्ञ- मनुभवितुं महर्षेर्धौम्यस्य आश्रमं गता इति Madhyamavyāyoga 1. (-म्भम्) gold. -कृत्वस् ind. a hundred times. -कोटि a. hundred-edged. (-टिः) Indra's thunderbolt; कराग्रजाग्र- च्छतकोटिः N.7.79. (-f.) a hundred crores; चरितं रघु- नाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम् Rāma-rakṣā 1. -क्रतुः an epithet of Indra; अपूर्णमेकेन शतक्रतूपमः शतं क्रतूनामपविघ्नमाप सः R.3.38.-खण्डम् gold. -गु a. possessed of a hundred cows.-गुण, -गुणित a. a hundred-fold, increased a hundred times; अनुपनतमनोरथस्य पूर्वं शतगुणितेव गता मम त्रियामा V.3.22.-ग्रन्थिः f. the Dūrvā grass. -घ्नः N. of Śiva.

घ्नी a kind of weapon used as a missile (supposed by some to be a sort of rocket, but described by others as a huge stone studded with iron spikes and four tālas in length; शतघ्नी च चतुस्ताला लोहकण्टकसंचिता; or अथकण्टकसंच्छक शतघ्नी महती शिला); अयःशङ्कुचितां रक्षः शतघ्नीमथ शत्रवे (अक्षिपत्) R.12.95; Bhāg.9.15.3.

a female scorpion.

a disease of the throat.

N. of a plant (करञ्ज). -चन्द्रः a sword or shield adorned with a hundred moons (moon-like spots); ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत्त् Mb.7. 97.29. ˚वर्त्मन् a manner of brandishing the sword; तं श्येनवेगं शतचन्द्रवर्त्मभिश्चरन्तमच्छिद्रमुपर्यधो हरिः Bhāg.8.7.28.-चरणा a centipede. -छदः a kind of wood-pecker.-जिह्वः an epithet of Śiva. -तारका, -भिषज्, -भिषा f. N. of the 24th lunar mansion containing one hundred stars. -दलम् a lotus-flower. -दला the white rose. -द्रुःf.

N. of a river in the Punjab now called Sutlej.

N. of the Ganges. -धामन् m. an epithet of Viṣṇu.-धार a.

flowing in a hundred streams.

having a hundred edges. (-रम्) the thunderbolt of Indra.

धृतिः an epithet of Indra.

of Brahman; गते शत- धृतौ क्षत्तः कर्दमस्तेन चोदितः Bhāg.3.24.21.

heaven orSvarga. -धौत a. perfectly clean.

पत्रः a peacock.

the (Indian) crane.

a wood-pecker.

a parrot or a species of it. (-त्रा) a woman. (-त्रम्) a lotus; आवृत्तवृन्तशतपत्रनिभम् (आननं) वहन्त्या Māl.1.22. ˚योनि an epithet of Brahman; कम्पेन मूर्ध्नः शतपत्रयोनिं (संभावयामास) Ku.7.46. -पत्रकः the wood-pecker. -पत्री, -पत्रिकः the white rose. -पथब्राह्मणम् N. of a well-known Brāhma- ṇa attached to the Śukla Yajurveda; कृत्स्नं शतपथं चैव प्रणेष्यसि द्विजर्षभ Mb.12.318.11. -पद्, -पाद् a. having a hundred feet. -पदी, -पाद् f. a centipede.

पद्मम् a lotus with a hundred petals.

the white lotus. -पर्वन्-m. a bamboo. (f.)

the full-moon day in the month of Āśvina.

Dūrvā grass.

the plant Kaṭukā.

the wife of Bhārgava or Śukra. ˚ईशः the planet Venus.

पर्विका Dūrvā grass.

barley. -पाक a. boiled a hundred times. -पाकम् a particular unguent; शतपाकेन तैलेन महार्हेणोपतस्थतुः Mb. 13.53.9. -पादः, -पाद् m., -पादी, -पादिका a centipede.-पालः an overseer (of a hundred villages). -पुष्पः epithet of the poet Bhāravi. -पुष्पा, -प्रसूना Anethum Sowa (Mar. शोपा). -पोना a sieve. -प्रासः the Karavīra tree. -फलिन् m. a bamboo. -भिषज् see ˚तारका.-भीरुः f. the Arabian jasmine.

मखः, मन्युः epithets of Indra; प्रसहेत रणे तवानुजान् द्विषतां कः शतमन्युतेजसः Ki. 2.23; Bk.1.5; शतमखमुपतस्थे प्राञ्जलिः पुष्पधन्वा Ku.2. 64; R.9.13.

an owl. -मयूखः the moon.

मानः, नम् a Pala of silver; धरणानि दश ज्ञेयः शतमानस्तु राजतः Ms.8.137; अष्टौ शाणाः शतमानं वहन्ति Mb.3.134.15.

an Āḍhaka q. v. -मार्जः an armourer. -मुख a.

having a hundred ways.

having a hundred outlets, mouths, or openings; विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः Bh.2.1 (where the word has sense 1 also). (-खम्) a hundred ways or openings. (-खी) a brush, broom.-मूर्धन् m. an ant-hill. -मूला the Dūrvā grass, -यज्वन्m. an epithet of Indra; उपतस्थुरास्थितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29. -यष्टिकः a necklace of one hundred strings.

रुद्रियम् a Vedic text (रुद्राध्यायः -'नमस्ते रुद्रमन्यवे' इति याजुषः प्रपाठकः); गृणन्तौ वेदविद्वांसौ तद्व्रह शतरुद्रियम् Mb.7.81.13;7.22.12.

a particular Śiva-stotra in the Mahābhārata; देवदेवस्य ते पार्थ व्याख्याः शतरुद्रियम् Mb.7.22.48. -रूपा N. of a daughter of Brahman (who is supposed to be also his wife, from whose incestuous connection with her father is said to have sprung Manu Svāyambhuva). -लुपः, -लुम्पक an epithet of the poet Bhāravi. -लोचनः an epithet of Indra; कथं वा तस्य न जयो जोयते शतलोचन Mb.8.87.78.-वर्ष a.

a century old.

lasting for a hundred years. (-र्षम्) one hundred years, a century.

वीर्या white flowering Dūrvā.

the plant Śatāvarī. -वेधिन् m. a kind of sorrel. -शाख a.

various, multiform.

having hundred, i. e. many branches. -संधान a. fixing an arrow a hundred times.

सहस्रम् a hundred thousand.

several hundreds, i. e. a large number.-सुखम् endless delight. -साहस्र a.

consisting of containing a hundred thousand.

bought with a hundred thousand.

ह्रदा lightning; दूरं पुरःक्षिप्तशतह्नदे Ku.7.39; Mk.5.48; V.4; प्रपतेदपि चाकाशं निपतेनु शतह्रदाः Śiva B.19.2.

the thunderbolt of Indra.-ह्रादा the thunderbolt.