सकार

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सकार¦ ऊष्मवर्णभेदः तस्योच्चारणस्थानं दन्तमूलं तस्योच्चारणेआभ्यलरप्रयत्नः विवृते जिह्वाग्रेण अद्धंस्पर्शनेन चोचा-र्य्यमाणत्वात् अर्द्धस्पृष्टम्। बाह्यपयत्ना विवारश्वासा-घोषाः महाप्राणञ्च अस्य ध्येयरूपं यथा
“सकारं शृणुचार्वङ्गि! शक्तिवीजं परात्परम्। कोटिविद्युल्लताकारंकुण्डलीत्रयसयुतम्। पञ्चदेवमयं देवि! पञ्चपाणा-त्मकं सदा। रजःसत्त्वतमोयुक्तं त्रिबिन्दुसहितं सदा” कामधेनुत॰। तस्याधिष्ठातृदेवतारूपं यथा
“शुक्लाम्बरांशुक्लवर्णां द्विभुजां रक्तलीचनाम्। श्वेतचन्दनलिप्ताङ्गीमुक्ताहारोपशाभिताम्। गन्धर्वगोयमानाञ्च सदानन्दमयींपराम्। अष्टसिद्धिप्रदां नित्यां भक्तानन्दविवर्द्धिनीम्। एवं ध्यात्वा सकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत्” वर्णोद्धारत॰अस्य वाचकशब्दाः
“साहंसः सुयशा विष्णुर्भृग्वीश-श्चन्द्रसंज्ञकः। जगद्वीजं शक्तिनामा सोहं वेशवती भृगुः। प्रकृतिरीश्वरः शुद्धः प्रभा श्वेता कुलोज्वलः। दक्षपा-दोऽमृतं ब्राह्मी परमात्मा परोऽक्षयः। सुरूपा च गु-णेशो गौः कलकण्ठो वृकादरी। प्राणाद्या च परा देवीलाक्ष्मीः सोमो हिरण्यपू। दुर्गोत्तारणसम्मोहाजीवो मूर्त्तिर्मनोहरः” वर्णाभिधा॰। मातृकान्यामेऽस्य दक्षपाद न्यास्यता। काव्यादो प्रयोगे फलं सुखम्
“सः सौख्यं हस्तु स्वंदम्” वृ॰ र॰ टी॰। षोपदेशधातूनांप्रयागे दन्त्यादित्वम्
“सकारजः षकारश्चेत्युक्तेः सतिनिमित्ते पुनः षत्वम्।

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सकार [sakāra], a. Active, energetic; Śi.19.27.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सकार/ स--कार m. the sound or letter स्Pra1t.

सकार/ स--कार mfn. (for 1. and 2. See. p.1111) active , energetic S3is3. xix , 17.