सप्तन्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सप्तन्¦ पु॰ त्रि॰। सप--तनिन्। (सात)
१ संख्यान्विते
२ तत्सं-ख्यायां महाभाष्यम्।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सप्तन्¦ mfn. Plural only, (सप्त) Seven. E. षप् to be collected, Una4di aff. कनिन् and तुट् augment.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सप्तन् [saptan], num. a. (always pl.; सप्त nom. and acc.) Seven. -Comp. -अंशुः N. of Agni. -अंशुपुङ्गवः the planet Saturn. -अङ्ग a. see सप्तप्रकृति below. -अर्चिस् a.
having seven tongues or flames.
evil-eyed, of inauspicious look. (-m.)
N. of fire.
of Saturn.
the Chitraka plant. -अशीतिः f. eighty-seven. -अश्रम् a heptagon. -अश्वः the sun; नप्ता सप्ताश्वसंनिभः Śiva B. 25.45. ˚वाहनः the sun. -अस्र a. septangular. -अहः seven days, i. e. a week. -आत्मन् m. an epithet of Brahman. -ऋषि (सप्तर्षि) m. pl.
the seven sages;i. e. मरीचि, अत्रि, अङ्गिरस्, पुलस्त्य, पुलह, क्रतु, and वसिष्ठ.
the constellation called Ursa Major (the seven stars of which are said to be the seven sages mentioned above). -कोण a. septangular. -गङ्गम्ind. in the place of the seven streams of the Ganges. -गुण a. seven-fold. -चत्वारिंशत् f. forty-seven. -च्छदः N. of a tree (Mar. सातवीण); गजाश्च सप्तच्छद- दानगन्धिनः Karṇabhāra 1.11. -जिह्वः, -ज्वालः fire. (the seven tongues are काली, कराली, मनोजवा, सुलोहिता, सुधूम्रवर्णा, उग्रा and प्रदीप्ता). -तन्तुः a sacrifice; सप्ततन्तु- मधिगन्तुमिच्छतः Śi.14.6; पुनः प्रवर्तयिष्यामि सप्ततन्त्वादिकाः क्रियाः Śiva B.5.56; विधये सप्ततन्तूनाम् ibid.18.23. cf. note on N.11.1. -त्रिंशत् f. thirty-seven. -दशन् a. seventeen. ˚अरत्निन्यायः A rule of interpretation according to which an expression, if it is found to be inapplicable to the matter or thing with reference to which it is used, should be taken as being connected with or applying to a part or subsidiary thereof. This mode of construing an expression (in its literal sense) is preferable to लक्षणा. This rule is discussed and established by जैमिनि and शबर in the सूत्र 'आनर्थक्यात् तदङ्गेषु' MS.3.1.18 and भाष्या thereon. -दाधितिः N. of fire. -द्वारावकीर्ण a. dominated or affected by the seven gates (5 organs, mind and intellect); सप्तद्वाराकीर्णां च न वाचमनृतां वदेत् Ms.6.48 (see Kull.). -द्वीपा an epithet of the earth; पुरा सप्तद्वीपां जयति वसुधामप्रतिरथः Ś.7.33. -धातु m. pl. the seven constituent elements of the body; i. e. chyle, blood, flesh, fat, bone, marrow, and semen; (रसास्रमांस- मेदो$स्थिमज्जानः शुक्रसंयुताः). -नली birdlime. -नवतिः f. ninetyseven. -नाडीचक्रम् a kind of astrological diagram used as a means of foretelling rain. -पदी the seven steps at a marriage (the bride and bridegroom walk together seven steps, after which the marriage becomes irrevocable). -पर्णः (so सप्तच्छदः, सप्तपत्रः) N. of a tree. (-र्णी) the sensitive plant. -पातालम् the seven regions of the earth (i. e. अतल, वितल, सुतल, महातल, रसातल, तलातल and पाताल). -प्रकृतिः f. pl. the seven constituent parts of a kingdom; स्वाम्यमात्यसुहृत्कोशराष्ट्र- दुर्गबलानि च Ak.; see प्रकृति also. -भद्रः the Śirīsa tree.-भूमिक, -भौम a. seven stories high (as a palace).-मन्त्रः fire. -मातृ f. collective N. of seven mothers (i. e. ब्राह्मी, माहेश्वरी, कौमारी, वैष्णवी, वाराही, इन्द्राणी, and चामुण्डा).-मुष्टिकः a particular mixture used as a remedy for fever. -रक्तः one who has got the seven parts of the body red; (पाणिपादतले रक्ते नेत्रान्तरनखानि च । तालुकाधर- जिह्वाश्च प्रशस्ता सप्तरक्तता ॥). -रात्रम् a period of seven nights. -रुचिः fire; सप्तरुचेरिव स्फुलिङ्गाः Śi.2.53.-लोकाः the seven worlds (i. e. भूर्, भुवर्, स्वर्, महर्, जनस्, तपस्, and सत्यम्). -विंशतिः f. twentyseven.-विध a. seven-fold, of seven sorts.
शतम् 7.
17. (-ती) an aggregate or collection of 7 verses or stanzas. -शलाकः a kind of astronomical diagram used for indicating auspicious days for marriages. -शिरा betel. -सप्तिः an epithet of the sun; सर्वैरुस्रैः समग्रैस्त्वमिव नृपगुणैर्दीप्यते सप्तसप्तिः M.2.12; Ś.6.29; Ki.5.34. -स्वरः the seven musical notes (i. e. सा, रि, ग, म, प, ध, नी).
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सप्तन् sg. and pl. ( nom. acc. सप्त; instr. तभिस्; dat. abl. तभ्यस्; gen. तानाम्loc. तसु)seven(a favourite number with the Hindus , and regarded as sacred , often used to express an indefinite plurality[in the same manner as"three", by which it is sometimes multiplied] Page1149,2 ; hence 7 मातृs , 7 streams , 7 oceans , 7 cities [ RV. i , 63 , 7 ] , 7 divisions of the world , 7 ranges of mountains , 7 ऋषिs , 7 विप्रs [ RV. i , 62 , 4 ] , 7 आदित्यs , 7 दानवs , 7 horses of the Sun , 7 flames of fire , 7 योनिs of fire , 7 steps round the fire at marriage , 7 समिध्s , 7 tones , 7 sacrificial rites , 7 मर्यादाs , thrice 7 पदानिor mystical steps to heaven [ RV. i , 72 , 6 ] , thrice 7 cows etc. ) RV. etc. etc. [ cf. Zend hapta ; Gk. ? ; Lat. septem ; Lith. septyni1 ; Slav. sedmi8 ; Goth. sibun ; Germ. sieben ; Eng. seven.]