सप्तपदी

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सप्तपदी, स्त्री, सप्तानां पदानां ममाहारः । (“द्विगोः ।” ४ । १ । २१ । इति ङीप् ।) इति व्याकरणम् ॥

विवाहाङ्गसप्तपदीगमनं यथा । ततो जामाता प्रागुदीचीं गत्वा बधूं सप्तमिर्म्मन्त्रैः सप्तमण्डलिकासु सप्तपदानि नयेत् । बवृश्च दक्षिणपादं नीत्वा पश्चाद्वामपादं मण्डलिकां नयत् जामाता च बधूं ब्रूयात् । वामेन पादेन दक्षिणं पादमाक्रमयेति । सप्तानां मन्त्राणामृष्यादयः साधारणाः । प्रजापतिरृषिरेकपाद्विराट् छन्दो विष्णुर्द्देवता पादाक्रामणे विनियोगः ।

1. १ ॐ एकमिषे विष्णुस्त्वा नयतु ।
2. २ द्वे ऊर्ज्जे विष्णुस्त्वा नयतु ।
3. ३ त्रीणिंव्रताय विष्णुस्त्वा नयतु ।
4. ४ चत्वारि मायो भवाय विष्णुस्त्वा नयतु ।
5. ५ पञ्चपशुभ्यो विष्णुस्त्वा नयतु ।
6. ६ षड्-रायस्पोषाय विष्णुस्त्वा नयतु ।
7. ७ सप्तसप्तभ्यो होत्राभ्यो विष्णुस्त्वा नयतु ॥

ततः सप्तमं पदं गतां बधूं पतिराशास्ते । प्रजापतिरृषिर्म्मामकीपंक्तिच्छन्दः कन्या देवता पादाक्रामणानन्तरमाशासने विनियोगः । सखा सप्तपदीभव सख्यन्ते गमेयं सख्यन्ते मा योषा सख्यन्ते मायोष्ठ्याः । इति सप्तपदीगमनम् । इति भवदेवभट्टः ॥

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सप्तपदी¦ स्त्री सप्तानां पदानां समाहारः ङीप्। विवाह-काले मण्डलिकासु गन्तव्येषु सप्तसु पदेषु। तत्प्रकारोभवदेवभट्टोक्तो यथा
“ततो जामाता प्रागुदीचीं गत्वा वधूंसप्तभिर्मन्त्रैः सप्तसु मण्डलिकासु सप्त पदानि नयेत्। षभूश्च दक्षिणपादं नीत्वा पश्चात् वामपादं मण्डलिकांनयेत्। जामाता च वधूं ब्रूयात् वामेन पादेन दक्षिणंपादमाक्रमयेति” इत्यादि। अस्यैव कर्मणो विवाहनिष्ठा-करत्वमुक्तं मनुना
“पाणिग्रहणिकामन्त्रा नियतं दार-लक्षणम्। तेषां निष्ठा तु विज्ञेया विद्वद्भिः सप्तमे पदे”।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सप्तपदी¦ f. (-दी) The ceremony of walking together round the nuptial fire.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

सप्तपदी/ सप्त--पदी f. the 7 steps (round the sacred fire at the marriage ceremony) Kr2ishis. RTL. 364 , 380 , 3