साल
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सालः, पुं, (शल्यते इति । शल गतौ + घञ् ।) शालमत्स्यः । इत्यमरटीकायां भरतः ॥ वृक्ष- मात्रम् । प्राकारः । इति मेदिनी ॥ रालः । इति राजनिर्घण्टः ॥ (सारोऽस्त्यत्रेति । अच् । रस्य लः ।) स्वनामख्यातवृक्षः । इत्यमरः । २ । २ । ३ ॥ सखुया इति हिन्दी भाषा । तत्पर्य्यायः । सर्ज्जः २ सर्ज्जरसः ३ कलः ४ कललजोद्भवः ५ वल्लीवृक्षः ६ चौरपर्णः ७ रालकार्य्यः ८ पुस्तका- न्तरे रालः कर्य्यश्चेति शब्दद्वयम् । अजकर्णकः ९ वस्तकर्णः १० कषायी ११ ललनः १२ गन्ध- वृक्षकः १३ वंशः १४ रालनिर्यासः १५ दिव्य- सारः १६ सुरेष्टकः १७ शूरः १८ अग्निवल्लभः १९ यक्षधूपः २० सिद्धिकः २१ । अस्य गुणाः । कटुत्वम् । तिक्तत्वम् । उष्णत्वम् । हिमत्वम् । स्निग्धत्वम् । अतिसारपित्तास्रदोषकुष्ठकण्डूवि- स्फोटवातनाशित्वञ्च । इति राजनिर्घण्टः ॥ अपि च । “सालस्तु सर्ज्जकार्य्याश्वकर्णकाः शस्यसम्बरः । अश्वकर्णः कषायः स्याद्व्रणस्वेदकफक्रिमीन् ॥ व्रध्नविद्रधिवाधिर्य्ययोनिकर्णगदान् हरेत् ॥” अथ सालप्रभेदाः । “सर्ज्जकोऽन्योऽजकर्णः स्याच्छालो मरिचपत्रकः अजकर्णः कटुस्तिक्तः कषायोष्णो व्यपोहति । कफपाण्डश्रतिगदान् मेहकुष्ठविषव्रणान् ॥” इति भावप्रकाशः ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
साल पुं।
यष्टिकाकण्टकादिरचितवेष्टनम्
समानार्थक:प्राकार,वरण,साल
2।2।3।2।3
रथ्या प्रतोली विशिखा स्याच्चयो वप्रमस्त्रियाम्. प्राकारो वरणः सालः प्राचीनं प्रान्ततो वृतिः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, मानवनिर्मितिः
साल पुं।
सालवृक्षः
समानार्थक:साल,सर्ज,कार्श्य,अश्वकर्णक,सस्यसंवर
2।4।44।2।1
सर्जकासनबन्धूकपुष्पप्रियकजीवकाः। साले तु सर्जकार्श्याश्वकर्णकाः सस्यसम्वरः॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, वृक्षः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
साल¦ पु॰ सल--घञ्।
१ वृक्षमात्रे
“रसालसालः समदृश्य-तामुना” नैषधम्।
२ स्वनामख्याते वृक्षभेदे
“सालस्तु सर्ज-कार्य्यश्वकर्णकः सस्यसंवरः। अश्वकर्णः कषायः स्याद्व्रणस्वेदकफक्रमीन्। ब्रध्नविद्रधिबाधिर्य्ययोनिकर्णगदान् हरेत्। सर्जकोऽन्योऽजकर्णः स्यात् सालो मरिचपत्त्रकः। अजकर्णः कटुस्तिक्तः कषायोष्णो व्यपोहति। कफपाण्डुश्रुतिगदान् मेहकुष्ठविषव्रणान्” भावप्र॰। एतत्परत्वे तालव्यादिताऽवि।
३ प्राकारे मेदि॰
४ साल-मत्स्ये भरतः॰
५ राले राजनि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
साल¦ m. (-लः)
1. A wall surrounding a building, &c.
2. A tree in general.
3. The S4al tree, (Shoroa robusta.)
4. A fish, (Ophioce- phalus Wrahl, HAM.) f. (-ला)
1. A house.
2. A rampart; more usually शाला। E. षल् to go, घञ् aff.; also शाल |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
सालः [sālḥ], 1 N. of a tree or its resin; Bhāg,8.2.12.
A tree in general, as in कल्पसाल, रसालसाल; सायंतनाभ्रसम- शोभमशोकसालम् Rām. ch.5.22; आकाशमार्गे$भिकुलायसालं मन्दं विचेलुर्मधुरं रुवन्तः ibid. 6.4.
A rampart, a fence or wall round a building.
A wall in general.
A kind of fish. (For compounds see under शाल).
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
साल m. (often incorrectly written for 1. शाल)the Sal tree
साल m. a wall , fence etc.
साल m. for these and other meanings and compounds such as सलग्रामetc. , See. 1. शाल
साल m. N. of a king Ra1jat.