ह

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह, हकारः । स तु व्यञ्जनत्रयस्त्रिंशवर्णः । अष्टम वर्गीयचतुर्थवर्णश्च । तस्य उच्चारणस्थानं कण्ठः । इति व्याकरणम् ॥ (यथा च शिक्षायाम् । १७ । “कण्ठ्या वहाविचुयशास्तालव्या ओष्ठजावुपू ॥ *) अस्य स्वरूपं यथा, -- “हकारं शृणु चार्व्वङ्गि ! चतुर्व्वर्गप्रदायकम् । कुण्डलीद्वयसंयुक्तं रक्तविद्युल्लतोपमम् । रजःसत्त्वतमोयुक्तं पञ्चदेवमयं सदा । पञ्चप्राणात्मकं वर्णं त्रिशक्तिसहितं सदा । त्रिबिन्दुसहितं वर्णं हृदि भावय पार्व्वति ! ॥” इति कामधेनुतन्त्रम् ॥ * ॥ (वङ्गीयवर्णमालायाम्) अस्य लेखनप्रकारो यथा, -- “ऊर्द्ध्वादाकुञ्चिता मध्ये कुण्डलीत्वं गता त्वधः । ऊर्द्ध्वं गता पुनः सैव तासु ब्रह्मादयः क्रमात् । मात्रा च पार्व्वती ज्ञेया ध्यानमस्य प्रचक्ष्यते ॥ करीषभूषिताङ्गीञ्च साट्टहासां दिगम्बराम् । अस्थिमाल्यामष्टभुजां वरदामम्बुजेक्षणाम् ॥ नागेन्द्रहारभूषाढ्यां जटामुकुटमण्डिताम् । सर्व्वसिद्धिप्रदां नित्यां धर्म्मकामार्थमोक्षदाम् ॥ एवं ध्यात्वा हकारन्तु तन्मन्त्रं दशधा जपेत् ॥” इति वर्णोद्धारतन्त्रम् ॥ * ॥ अस्य नामानि यथा, -- “हः शिवो गगनं हंसो नागलोकोऽम्बिका- पतिः । नकुलीशो जगत्प्राणः प्राणेशः कपिलामलः ॥ परमात्मात्मजो जीवो यवाकः शान्तिदोऽङ्गनः मृगा भयोऽरुणा स्थाणुः क्रूटकूपविरावणः ॥ लक्ष्मीर्म्मविहरः शम्भुः प्राणशक्तिर्ललाटजः । स्वकोपवारणः शूली चैतन्यं पादपूरणः । महालक्ष्मीः परं शम्भुः शाखोठः सोममण्डलः ॥” इति वर्णाभिधानम् ॥ * ॥ अपि च । “शुक्रश्चाथ हकारोऽशः प्राणः सान्तः शिवो वियत् । अकुलो नकुलीशश्च हसः शून्यञ्च हाकिनी । अनन्तो नकुली जीवः परमात्मा ललाटजः ॥” इति बीजवर्णाभिधानम् । अपि च । “हकारो नकुलीशोऽपि हंसः प्राणोऽङ्कुशः प्रिये । महेशो नकुली चैव वरावो गगनं रविः । लिङ्गं शून्यो महाशून्यः प्राणश्च परमेश्वरि ! ॥” इति श्रीरुद्रयामले ८ पटले मन्त्राभिधानम् ॥

ह, व्य, (हन हिंसागत्योः + अन्येभ्योऽपीति डः ।) पादपूरणम् । इत्यमरः । ३ । ४ । ५ ॥ (यथा, रामायणे । १ । १ । ५८ । “पम्पातीरे हनुमता सङ्गतो वानरेण ह ॥”) सम्बोधनम् । विनिग्रहः । नियोगः । क्षेपः । कुत्सा । इति मेदिनीशब्दरत्नावल्यौ ॥

हम्, [म्] व्य, रुषोक्तिः । अनुनयः । इति मेदिनी ॥

हः, पुं, शिवः । जलम् । शून्यम् । धारणम् । मङ्गलम् । गगनम् । नकुलीशः । रक्तम् । स्वर्गः । इति मेदिनी ॥ पापहरणम् । चन्द्रः । इति शब्दरत्नावली ॥ सकोपवारणः । शुष्कः । इत्येकाक्षरकोषः ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह अव्य।

पादपूरणम्

समानार्थक:तु,हि,च,स्म,ह,वै

3।4।5।2।5

आहो उताहो किमुत विकल्पे किं किमूत च। तु हि च स्म ह वै पादपूरणे पूजने स्वति॥

पदार्थ-विभागः : , गुणः, शब्दः, वर्णात्मकः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह¦ अव्य॰ हा--ड।

१ पादपूरणे अमरः

२ मम्ब धने

३ नियोगे

४ क्षेपे

५ निग्रहे

६ निन्दायां मेदि॰

७ प्रसिद्धौ च।

८ शिवेपु॰

९ जले

१० शून्ये

१२ आकाशे

१३ रक्ते

१४ स्वर्गे

१५ धारणेपु॰ मेदि॰।

१ पापहरणे

१८ चन्द्रे शब्दर॰

१९ सकोप-वारणे

२० शुष्के च एकाक्षरकोषः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह¦ The thirty-third and last consonant of the De4va-Na4gari alphabet the letter “H.”

ह¦ Subst. mfn. (-हः-हा-हं) Laughter. Adj. Mad, drunk. m. (-हः)
1. S4IVA.
2. Water.
3. A cypher.
4. Meditation.
5. Auspiciousness.
6. Sky heaven.
7. Paradise.
8. Blood.
9. Dying.
10. Fear.
11. Know- ledge.
12. The moon.
13. VISHN4U.
14. War, battle.
15. Horripila tion.
16. A horse.
17. Pride.
18. A physician.
19. Cause, motive f. (-हा)
1. A bandoning, leaving.
2. Coition.
3. A lute. n. (-हं)
1. GOD, the supreme soul.
2. Pleasure, delight.
3. Calling, calling to
4. A weapon.
5. The sparkling of a gem.
6. The sound of a lute. Ind.
1. An expletive.
2. A vocative particle, (ho ! holla !)
3. A term or rejection or disdain.
4. A particle of abuse or reproach see हा, ही &c.
5. An emphatic particle laying stress on the prece- ding word and equivalent to “varily,” “indeed,” “evidently.” E. हा to abandon, or हन् to strike, &c., aff. क or ड |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह [h], ind. An emphatic particle used to lay stress on the preceding word and translateable by 'verily', 'indeed', 'certainly', &c.; but it is often used expletively without any particular signification, especially in Vedic literature; तस्य ह शतं जाया बभूवुः; तस्य ह पर्वतनारदौ गृह उषतुः &c. Ait. Br.; द्वया ह प्राजापत्या देवाश्चासुराश्च Bṛi. Up.1.3.1. It is sometimes used as a vocative particle and rarely of disdain or laughter.

हः A form of Śiva.

Water.

Sky.

Blood.

A cipher.

Meditation.

Auspiciousness.

Paradise.

Heaven.

Drying.

Fear.

Knowledge.

The moon.

N. of Viṣṇu.

War, battle.

A horse.

Pride.

Horripilation.

A physician.

Cause, motive.

हम् The Supreme Spirit.

Pleasure, delight.

A weapon.

The sparkling of a gem.

The sound of a lute (-m. also according to some in these senses).

हम् [ham], ind. An exclamation expressive of anger, courtesy, or respect.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

ह the thirty-third and last consonant of the नागरीalphabet (in पाणिनि's system belonging to the guttural class , and usually pronounced like the English ह्in हर्द्; it is not an original letter , but is mostly derived from an older घ्, rarely from ध्or भ्).

ह m. (only L. )a form of शिवor भैरव(See. नकुली-श)

ह m. water

ह m. a cipher( i.e. the arithmetical figure which symbolizes o)

ह m. meditation , auspiciousness

ह m. sky , heaven , paradise

ह m. blood

ह m. dying

ह m. fear

ह m. knowledge

ह m. the moon

ह m. विष्णु

ह m. war , battle

ह m. horripilation

ह m. a horse

ह m. pride

ह m. a physician

ह m. cause , motive

ह m. = पाप-हरण

ह m. = सकोप-वारण

ह m. = शुष्क

ह mf. laughter

ह n. the Supreme Spirit

ह n. pleasure , delight

ह n. a weapon

ह n. the sparkling of a gem

ह n. calling , calling to the sound of a lute

ह ind. = अहम्(?). IndSt.

ह mfn. mad , drunk.

ह ind. (prob. orig. identical with 2. घ, and used as a particle for emphasizing a preceding word , esp. if it begins a sentence closely connected with another ; very frequent in the ब्राह्मणs and सूत्रs , and often translatable by) indeed , assuredly , verily , of course , then etc. (often with other particles e.g. with त्व् एव, उ, स्म, वैetc. ; न ह, " not indeed " ; also with interrogatives and relatives e.g. यद् ध, " when indeed " ; कद् ध, " what then? " sometimes with impf. or pf. [See. Pa1n2. 3-2 , 116 ] ; in later language very commonly used as a mere expletive , esp. at the end of a verse) RV. etc. etc.

ह mf( आ)n. (fr. हन्)killing , destroying , removing (only ifc. ; See. अराति-, वृत्र-, शत्रुहetc. )

ह mf( आ)n. (fr. 3. हा)abandoning , deserting , avoiding( ifc. ; See. अन्-ओक-and वापी-ह)

ह See. 4. ह, p. 1286 , col. 1.

ह See. 5. ह, p. 1286 , col. 1.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

haṁsakā ........................................ p80
haṁsakākīya ................................ p224
haṁsakāyana ................................ p930
haṁsakūṭa .................................... p485
haṁsapada .................................... p930
haṁsaprapatana .......................... p485
haṁsamārga .................................. p930
hanūmant ...................................... p80
hayaśiras .................................... p224
haraṇahārika .............................. p224
hari^1 .......................................... p84
hari^2 .......................................... p84
hari^3 .......................................... p84
harika .......................................... p84
harigiri ...................................... p485
harigītā ...................................... p225
hariṇa .......................................... p84
haridraka .................................... p84
harivaṁśa .................................... p225
harivarṣa .................................... p930
harisrāvā .................................... p485
hala .............................................. p158
halika .......................................... p84
halīsaka ...................................... p84
hasta ............................................ p282
hastipada .................................... p85
hastibhadra ................................ p85
hastisomā .................................... p486
hāṭaka .......................................... p931
hārahūṇa ...................................... p931
hāstinapura ................................ p584
hiḍimbavana ................................ p486
himavant ...................................... p486
hiraṇyapura^1 ............................ p594
hiraṇyapura^2 ............................ p596
hiraṇyabindu .............................. p499
hiraṇyabindu .............................. p598
hiraṇyavāha ................................ p85
hiraṇyaśikhara .......................... p499
hiraṇyaśṛṅga .............................. p500
hiraṇyasaras .............................. p500
hiraṇvatī .................................... p500
huṇḍa ............................................ p932
hūṇa .............................................. p932
hṛdika .......................................... p932
hemakūṭa ...................................... p500
hemaguha ...................................... p85
hemavarṇa .................................... p85
hemaśṛṅga .................................... p500
hemaśṛṅga .................................... p502
haiḍimba ...................................... p225
haima ............................................ p502
haimavata .................................... p932
haimavata .................................... p942
hairaṇyaka .................................. p932
hairaṇvatī .................................. p502
haihaya ........................................ p933
hradapraveśana .......................... p225
hrāda ............................................ p85

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

haṁsakā ........................................ p80
haṁsakākīya ................................ p224
haṁsakāyana ................................ p930
haṁsakūṭa .................................... p485
haṁsapada .................................... p930
haṁsaprapatana .......................... p485
haṁsamārga .................................. p930
hanūmant ...................................... p80
hayaśiras .................................... p224
haraṇahārika .............................. p224
hari^1 .......................................... p84
hari^2 .......................................... p84
hari^3 .......................................... p84
harika .......................................... p84
harigiri ...................................... p485
harigītā ...................................... p225
hariṇa .......................................... p84
haridraka .................................... p84
harivaṁśa .................................... p225
harivarṣa .................................... p930
harisrāvā .................................... p485
hala .............................................. p158
halika .......................................... p84
halīsaka ...................................... p84
hasta ............................................ p282
hastipada .................................... p85
hastibhadra ................................ p85
hastisomā .................................... p486
hāṭaka .......................................... p931
hārahūṇa ...................................... p931
hāstinapura ................................ p584
hiḍimbavana ................................ p486
himavant ...................................... p486
hiraṇyapura^1 ............................ p594
hiraṇyapura^2 ............................ p596
hiraṇyabindu .............................. p499
hiraṇyabindu .............................. p598
hiraṇyavāha ................................ p85
hiraṇyaśikhara .......................... p499
hiraṇyaśṛṅga .............................. p500
hiraṇyasaras .............................. p500
hiraṇvatī .................................... p500
huṇḍa ............................................ p932
hūṇa .............................................. p932
hṛdika .......................................... p932
hemakūṭa ...................................... p500
hemaguha ...................................... p85
hemavarṇa .................................... p85
hemaśṛṅga .................................... p500
hemaśṛṅga .................................... p502
haiḍimba ...................................... p225
haima ............................................ p502
haimavata .................................... p932
haimavata .................................... p942
hairaṇyaka .................................. p932
hairaṇvatī .................................. p502
haihaya ........................................ p933
hradapraveśana .......................... p225
hrāda ............................................ p85