चेतस्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतः, [स्] क्ली, (चेतत्यनेन इति । चित् + करणेऽसुन् ।) चित्तम् । इत्यमरः । १ । ४ । ३१ ॥ (यथा, पञ्चदश्याम् । १ । ५४ । “ताभ्यां निर्व्विचिकित्सेऽर्थे चेतसः स्थापितस्य यत् । एकतानत्वमेतद्धि निदिध्यासनमुच्यते ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतस् नपुं।
मनस्
समानार्थक:चित्त,चेतस्,हृदय,स्वान्त,हृद्,मानस,मनस्
1।4।31।2।2
जातिर्जातं च सामान्यं व्यक्तिस्तु पृथगात्मता। चित्तं तु चेतो हृदयं स्वान्तं हृन्मानसं मनः॥
वैशिष्ट्यवत् : वासना,मनोविकारः,अहङ्कारः,अभिमानः,मदः,मनःपीडा
पदार्थ-विभागः : , मनः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतस्¦ न॰ चित--करणे असुन्।
१ चित्ते अमरः
“चेतोनलं कामयते मदीयम”
“चेतोजन्मशरप्रसूनमधुभि-र्व्यामिश्रतामाश्रयत्” नैष॰
“गच्छति पुरः शरीरं धावतिपश्चादसंस्थितं चेतः” शकु॰।
२ चित्तवृत्तौ निघ॰। चित्तवृत्तेः सांख्यमते पौरुषेयबोधकरणत्वात् तथात्वम्।
३ कर्त्तरि असुन्।
३ ज्ञातरि त्रि॰। भावेऽसुन्।
४ चैतन्ये
५ प्रज्ञायाम् न॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतस्¦ n. (-तः) Mind, intellect, the faculty of reasoning or understand- ing. E. चित् to consider, Unadi affix असुन्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतस् [cētas], n. [चित् करणे असुन्]
Consciousness, sense.
Thinking soul; वरं वरय राजर्षे क्व ते चेतो निरूप्यताम् Rām.7.57.13; reasoning faculty; संप्रमथ्येन्द्रियग्रामं प्रनष्टा सह चेतसा Mb.1.125.11; चेतोभिराकूतिभिरातनोति Bhāg.5.11.4.
The mind, heart, soul; चेतः प्रसादयति Bh.2.23; गच्छति पुरः शरीरं धावति पश्चादसंस्तुतं चेतः Ś.1.34.
Will.-Comp. -जन्मन्, -भवः, -भूः m.
love, passion.
the god of love. चेतोजन्मशरप्रसृनमधुभिर्व्यामिश्रतामाश्रयत् N. -विकारः disturbance of the mind, emotion, agitation.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
चेतस् n. splendour RV.
चेतस् n. ( Naigh. iii , 9 ) consciousness , intelligence , thinking soul , heart , mind VS. xxxiv , 3 AV. Mn. ix , xii MBh. etc. ( ifc. Kat2hUp. Mn. etc. )
चेतस् n. will AV. vi , 116 , 3 TBr. iii , 1 , 1 , 7
चेतस् n. See. अ-चेतस्, दभ्र-, प्र-, लघु-, वि-, स-, सु-चेतस्.
चेतस् etc. , तायetc. See. चित्.