नय
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय, ङ गतौ । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वां-आत्मं- सकं-सेट् ।) ङ, नयते । इति दुर्गादासः ॥
नयः, पुं, (नीयतेऽनेनेति । नी + “एरच् ।” ३ । ३ । ५६ । इत्यच् ।) नीतिः । तत्पर्य्यायः । नायः २ इत्यमरः । ३ । २ । ९ ॥ (यथा, पञ्चतन्त्रे । १ । ३८५ । “कथञ्चिन्न विकल्पन्ते विद्बद्भिश्चिन्तिता नयाः ॥”) द्यूतविशेषः । इति मेदिनी । ये, ३४ ॥ नैगमादिः । इति हेमचन्द्रः ॥ न्याय्ये नेतरि च त्रि । इति शब्दरत्नावली ॥
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय पुं।
नीतिः
समानार्थक:अभ्रेष,न्याय,कल्प,देशरूप,समञ्जस,नय,नाय,धर्म
3।2।9।1।3
ओषः प्लोषे नयो नाये ज्यानिर्जीर्णौ भ्रमो भ्रमौ। स्फातिर्वृद्धौ प्रथाख्यातौ स्पृष्टिः पृक्तौ स्नवः स्रवे॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, मानसिकभावः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय¦ गतौ भ्वा॰ आत्म॰ सक॰ सेट्। नयते अनयिष्ट। नेये
नय¦ पु॰ नी--भावे अच्।
१ नीतौ अमरः।
“विषमोऽपिविगाह्यते नयः कृततीर्थः पयसामिवाशयः” किरा॰।
२ द्यूत-भेदे मेदि॰।
३ नैगमादौ हेमच॰। नयति संसारपारं भक्तम्नी--कर्त्तरि अच्।
४ विष्णौ
“रामोविरामोविरजा मार्गोनेयो नयोऽनयः” विष्णुसं॰। नैगमादिश्च सिद्धान्तादिः
“एवं न्यायनयज्ञैस्तृतीयमुक्तं निमित्तहेतुत्वम्”
“तत्रापिपरमाणौ स्यात् पाको वैशेषिचे नये” भाषा॰।
५ न्याय्ये
६ नेतरि च त्रि॰ शब्दच॰ ततः आकर्षा॰ कुशलाद्यर्थेवुन्। नयक नीतिकुशले त्रि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय¦ r. 1st cl. (नयते) To go, to move: see णय and णी | भ्वा० आ० सक० सेट् |
नय¦ mfn. (-यः-या-यं)
1. Fit, right, proper.
2. Leading, conducting, (who or what does so.) m. (यः)
1. Guiding, directing, (literally or figura- tively, as in morals, &c.)
2. Polity, civil and military government.
3. The theological part of the Ve4das.
4. A sort of dice or men for playing with.
5. A guide, a conductor. E. नय् to go, affix घञ्, or णी to guide, &c. affix भावे अच् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय [naya], a. [नी भावे अच्]
Leading, conducting.
A guide.
Suitable, right, proper.
यः Guiding, leading, managing.
(a) Behaviour, course of conduct, conduct, way of life as in दुर्नय. सितोन्नतेनैव नयेन हृत्वा कैलासशैलस्य यदग्रशोभाम् Bu. Ch.1.3. (b) Prudent or righteous conduct, virtue. नयानयौ दण्डनीत्याम् Kau. A.1.2.
Prudence, foresight, circumspection; तत् तासामुपशान्तये सुमतिभिः कार्यो विशेषान्नयः Pt.1.371;3.176.
Policy, political wisdom, statesmanship, civil administration, state-policy; नयप्रचारं व्यवहारदुष्टताम् Mk.1.7; नयगुणोप- चितामिव भूपतेः सदुपकारफलां श्रियमर्थिनः R.9.27; नयशालिभिः Mu.1.22.
Morality, justice, rectitude, equity; चलति नयान्न जिगीषतां हि चेतः Ki.1.29;2.3;6.38;16.42.
A plan, design, scheme; हितैः साधुसमाचारैः शास्त्रज्ञैर्मतिशालिभिः । कथंचिन्न विकल्पन्ते विद्वद्भिश्चिन्तिता नयाः ॥ Pt.1.339;377; Mu.6.11;7.9.
A maxim, principle.
Course, method, manner.
A system, doctrine, opinion.
A philosophical system; वैशेषिके नये Bhāṣā P.15.
N. of Viṣṇu.
A kind of game. -Comp. -कोविद, -ज्ञa. skilled in policy, prudent. -ग a. behaving properly or prudently. -चक्षुस् a. having political foresight, wise, prudent; अर्हणामर्हते चक्रुर्मुनयो नयचक्षुषे R.1.55.-नेतृ m. a master in politics. -पीठी the board or cloth on which men are moved in play. -प्रयोगः political wisdom, statesmanship. -वादिन् m. a politician; Pt.3.-विद् m., -विशारदः a politician, statesman; सन्धिविग्रहिको कार्यो राज्ञा नयविशारदः Matsya P.
शास्त्रम् the science of politics.
any work on politics or political economy.
a work on morality. -शालिन् a. just, righteous; नयशालिनि श्रिय इवाधिपतौ विरमन्ति न ज्वलितुमौषधयः Ki.5.24.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नय m. (1. नी)leading (of an army) R.
नय m. conduct , behaviour , ( esp. ) prudent -cconduct or -bbehaviour , good management , polity , civil and military government MBh. Ka1v. etc.
नय m. wisdom , prudence , reason( नयibc. or नयेषु, in a prudent manner MBh. ) R. BhP.
नय m. plan , design MBh. Pan5c. Katha1s.
नय m. leading thought , maxim , principle , system , method , doctrine R. Sa1h. Bha1sha1p. Sarvad.
नय m. a kind of game and a sort of dice or men for playing it L.
नय m. N. of a son of धर्मand क्रियाPur.
नय m. of a son of 13th मनुHariv.
नय m. guide , conductor L.
नय mfn. fit , right , proper L.
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--is politics; according to प्रह्लाद, it must be a means to realise Hari; फलकम्:F1: भा. VII. 6. २६.फलकम्:/F persons versed in Naya praise भेद उपाय। फलकम्:F2: M. २२३. 4 and १६.फलकम्:/F [page२-205+ ३२]
(II)--a son of Uttama Manu. Br. II. ३६. ३९.
(III)--a son of Raucya Manu. Br. IV. 1. १०४.
(IV)--a son of क्रिया. वा. १०. ३५.
(V)--a साध्य god. वा. ६६. १६.
(VI)--one of विश्वामित्र's sons. वा. ९१. ९६.
(VII)--one of the २० Amita1bha गणस्. वा. १००. १७.