अजिर

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिरम्, क्ली, (अजति गृहान्निःसरति यत्र अज + अधिकरणे किरच् । उठान इति भाषा । अजति गच्छति यः इति वायुः । अजति गच्छति क्षण- भङ्गरमिति यावत् इति शरीरं । अजन्ति इन्द्रि- याणि गच्छन्त्यत्र इति व्युत्पत्त्या विषयः ।) चत्वरं । (यथा विष्णुपुराणे, -- “पुनश्च भरतस्याभूदाश्रमस्योटजाजिरे” ।) वायुः । शरीरं । मण्डूकः । विषयः । इति मेदिनी ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिर नपुं।

प्राङ्गणम्

समानार्थक:अङ्गण,चत्वर,अजिर

2।2।13।1।5

गृहावग्रहणी देहल्यङ्गणं चत्वराजिरे। अधस्ताद्दारुणिशिला नासा दारूपरि स्थितम्.।

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, मानवनिर्मितिः

अजिर नपुं।

विषयः

समानार्थक:अजिर,राष्ट्र

3।3।182।1।1

अजिरं विषये कायेऽप्यम्बरं व्योम्नि वाससि। चक्रं राष्ट्रेऽप्यक्षरं तु मोक्षेऽपि क्षीरमप्सु च॥

पदार्थ-विभागः : , गुणः

अजिर नपुं।

देहः

समानार्थक:कलेवर,गात्र,वपुस्,संहनन,शरीर,वर्ष्मन्,विग्रह,काय,देह,मूर्ति,तनु,तनू,करण,उत्सेध,भूतात्मन्,आत्मन्,धामन्,क्षेत्र,अजिर

3।3।182।1।1

अजिरं विषये कायेऽप्यम्बरं व्योम्नि वाससि। चक्रं राष्ट्रेऽप्यक्षरं तु मोक्षेऽपि क्षीरमप्सु च॥

अवयव : चक्षुरादीन्द्रियम्,पाय्वादीन्द्रियम्,गर्भवेष्टनचर्मः,शुक्लशोणितसम्पातः,कुक्षिस्थगर्भः,कृष्णवर्णदेहगतचिह्नः,देहस्थतिलचिह्नः,रेतस्,पित्तम्,कफः,चर्मः,मांसम्,रक्तम्,हृदयान्तर्गतमांसम्,हृदयकमलम्,शुद्धमांसस्नेहः,धमनिः,उदर्यजलाशयः,मस्तकभवस्नेहः,मलम्,अन्त्रम्,कुक्षिवामपार्श्वेमांसपिण्डः,स्नायुः,कुक्षेर्दक्षिणभागस्थमांसखण्डः,शिरोस्थिखण्डः,अस्थिः,शरीरगतास्थिपञ्चरः,पृष्ठमध्यगतास्थिदण्डः,मस्तकास्थिः,पार्श्वास्थिः,देहावयवः,चरणः,जानूपरिभागः,ऊरुसन्धिः,पुरीषनिर्गममार्गः,नाभ्यधोभागः,कटीफलकः,कटिः,स्त्रीकट्याः_पश्चाद्भागः,स्त्रीकट्याः_अग्रभागः,भगशिश्नः,स्त्रीयोनिः,पुरुषलिङ्गः,अण्डकोशः,पृष्ठवंशाधोभागः,जठरम्,वक्षोजः,स्तनाग्रः,अङ्कः,उरस्,देहपश्चाद्भागः,भुजशिरः,अंसकक्षसन्धिः,कक्षः,कक्षयोरधोभगः,देहमध्यः,भुजः,स्वे_स्वे_पार्श्वे_प्रसारितबाहुमध्यम्,वदनम्,नेत्रप्रान्तः,कर्णः,शिरः,रोमः,ललाटास्थिः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिर¦ न॰ अज--किरन् वीभावाभावः। (उटान) इति ख्यातेचत्वरे। शीघ्रगन्तरि त्रि॰।
“श्येना अजिरा इति” ता॰ ब्रा॰
“अजिराः क्षिप्रगमनशीला इति” भाष्यम् अतएव क्षिप्रनाम्नि निरुक्ते अजिरमिति पठितम् शीघ्रवेगव-[Page0092-a+ 38] त्त्वात् नद्यां स्त्री। निरुक्ते च अजिरेति न{??} नाम्निपठितम्ऋषिभेदे पु॰ तदपत्यम् शुभ्रा॰ ढक्। आजिरेयः तद-पत्य पु॰ स्त्री। उत्करा॰ छ। अजिरीयः तत्सम्ब-न्धिनि त्रि॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिर¦ n. (-रं)
1. A court or yard.
2. Air, wind.
3. The body.
4. An object of sense
5. A frog. E. अज to go, and किरन् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिरः [ajirḥ], a. [अज् गतौ किरन् वीभावाभावः Uṇ.1.53.] Quick, swift (शीघ्र)

रः A sort of mouse, hairy mole.

A kind of ceremony in pronouncing curses

रम् A court-yard, an enclosed space, arena; उट- जाजिरप्रकीर्ण K.3, आस्थाननिकेतनाजिरम् Ki.1.16; so रण˚ सावित्र इति विख्यातः प्रविवेश रणाजिरम् Rām.7.27.34 गृह˚ &c.

The body.

Any object of sense.

The wind, air.

A frog.

रा N. of a river.

N. of Durgā. -रः N. of a snake-priest. -Comp. -अधिराज [कर्म˚] Ved. 'a quick emperor', epithet of death.-शोचिस् a. [अजिरं शोचिर्यस्य] glittering, having tremalous or flashing light.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिर mfn. ( अज्) , agile , quick , rapid

अजिर m. N. of a नागpriest PBr.

अजिर n. place to run or fight in , area , court R. etc.

अजिर n. the body

अजिर n. any object of sense , air , wind , a frog L.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

--a शुक्र deva. वा. ३१. 9.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Ajira.--He was Subrahmaṇya priest at the snake festival of the Pañcaviṃśa Brāhmaṇa.

Vedic Rituals Hindi

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

अजिर पु.
दूत, धावक; ऋ.वे. 1.138.2; एक सेवक का नाम (जिसने सर्पसत्र में सुब्रह्मण्य नामक ऋत्विज् का कार्य किया हो), पञ्च.ब्रा. 25.15.3; बौ.श्रौ.सू. 2.298ः3; आश्व.श्रौ.सू. 9.7.1; शां.श्रौ.सू. 14.22.4; सहायक वेदि का प्रतिनिधित्व करने वाली ककरीली ईंट, तै.ब्रा. 3.1०.1.4।