संस्कृतम्

नाम

लिङ्ग्म्-

मकरः इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	मकरः	मकरौ	मकराः
सम्बोधनप्रथमा	मकर	मकरौ	मकराः
द्वितीया विभक्तिः	मकरम्	मकरौ	मकरान्
तृतीया विभक्तिः	मकरेन	मकराभ्याम्	मकरैः
चतुर्थी विभक्तिः	मकराय	मकराभ्याम्	मकरेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	मकरात्	मकराभ्याम्	मकरेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	मकरस्य	मकरयोः	मकरानाम्
सप्तमी विभक्तिः	मकरे	मकरयोः	मकरेषु

मत्स्यविषेषः

अनुवादाः

उदाहरणानि

दीर्घ सरोवरतः मकरः आगतवान् आसीत्, येन प्रजनकान् बृहद् हानिः भवनेन सह-सह जनहानेः अपि संभावना आसीत्।-http://archive.is/20130422153859/http://www.mpinfo.org/mpinfonew/NewsDetails.aspx?newsid=111019N35&flag1=

कोसश्हप्रामाण्यम्

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मकरः, पुं, (कृणातीति । क हिसांयाम् । क + अच् । ततः मनुष्याणां करः हिंसकः । यद्वा, मुखं किरतीति । मुख + कॄ + कः । उभयत्रापि पृषोदरादित्वात् साधुः । इति अमरटीकायां रघुनाथचक्रवर्त्ती ।) जलजन्तुविशेषः इत्यमरः । १ । १० । २० ॥ (पादिनां गणान्तर्गतो जल- जन्तुविशेषः । “कुम्भीरकूर्म्मनक्राश्च गोधामकरशङ्कवः । घण्टिकः शिशुमारश्चेत्यादयः पादिनः स्मृताः ॥” इति भावप्रकाशस्य पूर्व्वखण्डे द्वितीये भागे । यथास्य गुणाः । वरगन्धविभूषणभूषितगात्र- स्तरुणीरमणः पङ्कजनेत्रः ॥” इति कोष्ठीप्रदीपः ॥ (व्यूहभेदः । यथा, कामन्दकीये नीतिसा रे । १८ । ४८ । “यायाद्व्यूहेन महता मकरेण पुरो भये ॥”)

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मकरः [makarḥ], [मं विषं किरति कॄ-अच् Tv.]

A kind of seaanimal, a crocodile, shark; झषाणां मकरश्चास्मि Bg.1.31; मकरवक्त्र Bh.2.4. (Makara is regarded as an emblem of Cupid; cf. comps. below).

The sign Capricornus of the zodiac.

An array of troops in the form of a Makara; दण्डव्यूहेन तन्मार्गं यायात्तु शकटेन वा । वराहमकराभ्यां वा ... Ms.7.187; Śukra.4.11.

An ear-ring in the shape of a Makara.

The hands folded in the form of a Makara.

N. of one of the nine treasures of Kubera.

The tenth arc of thirty degrees in any circle. -Comp. -अङ्कः an epithet of

the god of love.

the ocean. -अश्वः an epithet of Varuṇa. -आकरः, -आवासः the ocean; प्रविश्य मकरावासं यादोगणनिषेवितम् Mb.7.11.19.

आलयः the ocean.

a symbolical expression for the number 'four'. -आसनम् a kind of Āsana in yoga; मकरासनमावक्ष्ये वायूनां स्तम्भकारणात् । पृष्ठे पादद्वयं बद्ध्वा हस्ताभ्यां पृष्ठबन्धनम् ॥ Rudrayāmala. -कुण्डलम् an ear-ring in the shape of a Makara; हेमाङ्गदलसद्- बाहुः स्फुरन्मकरकुण्डलः (रराज) Bhāg.8.15.9. -केतनः, -केतुः, -केतुमत् m. epithets of the god of love.

ध्वजः an epithet of the god of love; संप्राप्तं मकरध्वजेन मथनं त्वत्तो मदर्थे पुरा Ratn.1.3; तत्प्रेमवारि मकरध्वजतापहारि Ch. P. 41.

a particular array of troops.

the sea.

a particular medical preparation. -राशिः f. the signCapricornus of the zodiac. -वाहनः N. of Varuṇa.-संक्रमणम् the passage of the sun into the sign Capricornus. -सप्तमी the seventh day in the bright half of Māgha.