मधु

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु, क्ली, (मन्यन्ते विशेषेण जानन्ति जना यस्मिन् । मन् + “फलिपाटिनमिमनिजनां गुक्- पटिनाकिधतश्च । उणा० १ । १९ । इति उः धश्चान्तादेशः । मद्यम् । (यथा, आर्य्यासप्त- शत्याम् । ४२५ । “मधुमदवीतव्रीडा यथा यथा लपति सम्मुखं बाला ॥”) क्षीरम् । जलम् । इति विश्वः हेमचन्द्रश्च ॥ रसभेदः । मधुररसः इति यावत् । इति शब्द- रत्नावली ॥ पुष्परसः । पुलेर मौ इति भाषा ॥ तत्पर्य्यायः । मकरन्दः २ । इत्यमरः । २ । ४ । १७ ॥ मरन्दः ३ मरन्दकः ४ । इति शब्दरत्नावली ॥ क्षुद्राभिर्मक्षिकाभिः कृतम् । मौ इति भाषा । क्षौद्रम् २ माक्षिकम् ३ । इत्यमरः । २ । १ । १७ ॥ माक्षीकम् ४ कुसुमासवम् ५ पुष्पासवम् ६ पवित्रम् ७ पित्र्यम् ८ पुष्परसाह्वयम् ९ । इति राजनिर्घण्टः ॥ माध्वीकम् १० सारघम् ११ मक्षिकावान्तम् १२ वरटीवान्तम् १३ भृङ्ग- वान्तम् १४ पुष्परसोद्भवम् १५ । इति भाव- प्रकाशः ॥ (तथास्य पर्य्यायः । “मधु पुष्परसं क्षौद्रं मकरन्दश्च माक्षिकम् ॥” इति वैद्यकरत्नमालायाम् ॥ विषान्वयात्तदुष्णन्तु द्रव्येणोष्णेन वा सह । उष्णार्त्तस्योष्णकाले च स्मृतं विषसमं मघु ॥” इति भावप्रकाशः ॥

मधुः, पुं, (मन् + उ । नस्य धः ।) मधुद्रुमः । मौलगाछ इति भाषा ॥ वसन्तर्त्तुः । (यथा, कुमारसम्भवे । ३ । २७ । “निवेशयामास मधुर्द्विरेफान् नामाक्षराणीव मनोभवस्य ॥”) दैत्यभेदः । (यथा, देवीभागवते । १ । ९ । १५ । “मधुश्च कुपितस्तत्र हरिणा सह संयुगे ॥”) इमं हत्वा विष्णुर्मधुसूदनोऽभूत् ॥ चैत्रमासः । इति मेदिनी । धे, १२ ॥ (यथा, रघुः । ११ । ७ । “रेजतुर्गतिवशात् प्रवर्त्तिनौ भास्करस्य मधुमाधवाविव ॥”) अशोकवृक्षः । इति हेमचन्द्रः । २ । १५३ ॥ यष्टि- मधु । इति शब्दरत्नावली ॥ असुरविशेषः । (यथा, भागवते । ९ । ११ । १४ । “शत्रुघ्नश्च मधोः पुत्त्रं लवणं नाम राक्षसम् । हत्वा मधुवने चक्रे मथुरां नाम वै पुरीम् ॥”) स च शत्रुघ्नेन हतः । यस्य नाम्ना मथुरा मधु- पुरीति ख्याता ॥

मधुः, स्त्री, (मन् + उ । नस्य धः ।) जीवन्तीवृक्षः । इत्यमरः । २ । ४ । १४२ ॥

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु पुं।

चैत्रमासः

समानार्थक:चैत्र,चैत्रिक,मधु

1।4।15।2।5

पौषे तैषसहस्यौ द्वौ तपा माघेऽथ फाल्गुने। स्यात्तपस्यः फाल्गुनिकः स्याच्चैत्रे चैत्रिको मधुः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, कालः

मधु पुं।

पुष्पमधुः

समानार्थक:मकरन्द,पुष्परस,मधु,क्षौद्र,माक्षिक,मधु

2।9।107।2।1

मेषकम्बल ऊर्णायुः शशोर्णं शशलोमनि। मधु क्षौद्रं माक्षिकादि मधूच्छिष्टं तु सिक्थकम्.।

पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,प्राकृतिकखाद्यम्

मधु नपुं।

मधुकपुष्पकृतमद्यम्

समानार्थक:मध्वासव,माधवक,मधु,मार्द्वीक

2।10।41।1।3

मध्वासवो माधवको मधु माध्वीकमद्वयोः। मैरेयमासवः सीधुर्मेन्दको जगलः समौ॥

पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,पानीयम्

मधु पुं।

सुरा

समानार्थक:सुरा,हलिप्रिया,हाला,परिस्रुत्,वरुणात्मजा,गन्धोत्तमा,प्रसन्ना,इरा,कादम्बरी,परिस्रुत्,मदिरा,कश्य,मद्य,वारुणी,मधु,हाल,अनुतर्ष

3।3।103।1।1

मधु मद्ये पुष्परसे क्षौद्रेऽप्यन्धं तमस्यपि। अतस्त्रिषु समुन्नद्धौ पण्डितम्मन्यगर्वितौ॥

अवयव : सुराकल्कः,सुरामण्डः

वृत्तिवान् : शौण्डिकः

 : मधुकपुष्पकृतमद्यम्, इक्षुशाकादिजन्यमद्यम्, नानाद्रव्यकृतमद्यम्

पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,पानीयम्

मधु पुं।

पुष्पमधुः

समानार्थक:मकरन्द,पुष्परस,मधु,क्षौद्र,माक्षिक,मधु

3।3।103।1।1

मधु मद्ये पुष्परसे क्षौद्रेऽप्यन्धं तमस्यपि। अतस्त्रिषु समुन्नद्धौ पण्डितम्मन्यगर्वितौ॥

पदार्थ-विभागः : खाद्यम्,प्राकृतिकखाद्यम्

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु¦ न मन--उ नस्य धः।

१ मद्ये
“गर्ज गर्ज क्षणं मूढ!मधु यावत् पिबाम्यहम्” देवीमा॰।

२ क्षौद्रे
“मधु वाताऋतायते” इति मधुसूक्तम्।

३ पुष्परसे शब्दर॰।
“मधु द्विरेफःकुसुमैकपात्रे” कुमारः।

४ जले च विश्वः

५ मधुररसे च।
“मधुक्षरन्ति सिन्धवः” इति मधुसूक्तम्।

६ मधुरे त्रि॰

७ विष्णुकर्णमलजाते दैत्यभेदे पु॰।
“विष्णुकर्णमलोद्भूता-वसुरौ मधुकैटभाविति” देवीमा॰ कुम्भीनस्याभर्त्तरि

८ दैत्य-भेदे पु॰ एवम्

९ वसन्तर्त्तौ

१० चैत्रेमामि (मौल)

११ वृक्षभेदेच मेदि॰

१२ अशोकवृक्षे हेम॰

१३ यष्टिमधौ पु॰ शब्दर॰

१४ प्राणिनां शुभाशुभकर्मणि न॰ विष्णु स॰ भा॰।

१५ जीवन्त्यांस्त्री अमरः।

१६ वन्दिभेदे

१७ खगभेदे च पु॰ विश्वः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु¦ mfn. (-धुः-ध्वी-धु) Sweet, literally or figuratively. n. (-धु)
1. Spirituous liquor, distilled from the blossoms of the Bassia latifolia, or accor- ding to some explanations wine, or spirit distilled from grapes.
2. Honey.
3. The nectar, or honey of flowers.
4. Water.
5. Milk.
6. Sugar.
7. Sweetness, in flavour, sound, or disposition. m. (-धुः)
1. The month Chaitra, (March-April.)
2. The season of spring.
3. A tree, (Bassia latifolia
4.)
4. The name of Daitya or demon, slain by VISHN4U.
5. The Aso4ka tree, (Jonesia asoca.)
6. Liquo- rice.
7. The name of a RA4KSHASA killed by SATRUGHNA.
8. An epithet of king Ka4rtavirya. f. (-धुः) A plant, (Celtis orientalis.) E. मन् to mind or respect, Una4di aff. उ, and ध substituted for the final.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु [madhu], a. (-धु or -ध्वी f.) [मन्यत इति मधु, मन्-उ नस्य धः Uṇ.1.18) Sweet, pleasant, agreeable, delightful; आपापयति गोविन्दपादपद्मासवं मधु Bhāg.1.18.12; त्वया सह निवत्स्यामि वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18. -f. N. of a plant (जीवा, जीवन्ती). -n.

(धु) Honey; एतास्ता मधुनो धाराश्च्योतन्ति सविषास्त्वयि U.3.34; मधु तिष्ठति जिह्वाग्रे हृदये तु हलाहलम्.

The juice or nectar of flowers; मधु द्विरेफः कुसुमैकपात्रे पपौ प्रियां स्वामनुवर्तमानः Ku.3.36; देहि मुखकमलमधुपानम् Gīt.1.

A sweet intoxicating drink, wine, spirituous liquor; विनयन्ते स्म तद्योधा मधुभिर्विजयश्रमम् R.4.65; Ṛs. 1.3.

Water.

Sugar.

Sweetness.

Anything sweet.

Ved. Soma juice.

Milk or anything produced from milk (Ved.).

A bee-hive; केचित्- पीत्वापविध्यन्ति मधूनि मधुपिङ्गलाः Rām.5.62.1.

Bee-wax; Ms.1.88. -m.

(धुः) The spring or vernal season; मधुरया मधुबोधितमाधवी Śi.6.2; क्व नु ते हृदयंगमः सखा कुसुमायोजितकार्मुको मधुः Ku.4.24,25;3.1,3.

The month of Chaitra; भास्करस्य मधुमाधवाविव R.11.7; मासे मधौ मधुरकोकिलभृङ्गनादै रामा हरन्ति हृदयं प्रसभं नराणाम् Ṛs.6. 25.

N. of a demon killed by Viṣṇu.

N. of another demon, father of Rāvaṇa and killed by Śatrughna.

The Aśoka tree.

N. of king Kārtavīrya.-Comp. -अष्ठीला a lump of honey, clotted honey.-आधारः wax. -आपात a. having honey at the first taste; शक्तः परजने दाता स्वजने दुःखजीविनि । मध्वापातो विषास्वादः स धर्मप्रतिरूपकः ॥ Ms.11.9. -आम्रः a kind of mango tree. -आलु n., -आलुकम् sweet potato. -आवासः the mango tree. -आसवः sweet spirituous liquor (made from honey). -आसवनिकः distiller, vintner. -आस्वादa. having the taste of honey. -आहुतिः f. a sacrificial offering of sweet things.

उच्छिष्टम्, उत्थभ्, उत्थितभ् bees'-wax; शस्त्रासवमधूच्छिष्टं मधु लाक्षा च बर्हिषः Y.3.37; मधूच्छिष्टेन केचिच्च जध्नुरन्योन्यमुत्कटाः Rām.5.62.11.

the casting of an image in wax; Mānasāra; the name of 68th chapter. -उत्सवः the spring or vernal festival celebrated on the full-moon day of Chaitra. -उदकम् 'honey-water', water mixed with honey, hydromel.-उद्यानम् a spring-garden. -उपघ्नम् 'the abode of Madhu', an epithet of Mathurā; स च प्राप मधूपघ्नं कुम्भीन- स्याश्च कुक्षिजः R.15.15. -उषितम् wax. -कण्ठः the cuckoo.

करः a large black bee; कुटजे खलु तेनेहा तेने हा मधुकरेण कथम् Bv.1.1; R.9.3; Me.37,49; सर्वतः सारमादत्ते यथा मधुकरो बुधः Bhāg.

a lover, libertine.

sweet lime. (-री) a female bee; न च मधुकरीवदन्नरस- भोजिन्यो देवता इति प्रमाणमस्ति ŚB. on MS.9.1.9. ˚गणः, ˚श्रेणिः f. a swarm of bees.

कर्कटी sweet lime, a kind of citron.

A kind of date. -काननम्, -वनम् the forest of the demon Madhu. -कारः, -कारिन् m. a bee. -कुक्कुटिका, -कुक्कुटी a sort of citron tree.-कुल्या a stream of honey. -कृत् m. a bee; Bhāg. 11.7.33. -केशटः a bee.

कोशः, षः a bee-hive.

a honey comb.

क्रमः a bee-hive.

a honey comb. (pl.) drinking-bout, carousals. -क्षीरः, -क्षीरकः a Kharjūra tree. -गन्धः the Bakula tree. -गन्धि, -गन्धिकa. scented with honey, sweet-smelling; वनेषु मधुगन्धिषु U.2.18. -गायनः the cuckoo. -गुञ्जनः the drum-stick plant (Mar. शेवगा). -ग्रहः a libation of honey.-घोषः the cuckoo. -च्युत्, -त, -श्च्युत् a.

dropping or distilling honey; ददतु तरवः पुष्पैरर्घ्यं फलैश्च मधुश्च्युतः U.3.24.

mellifluous, overflowing with sweets.-जम् bees'-wax.

जा sugar-candy.

the earth.-जम्बीरः a kind of citron. -जित्, -द्विष्, -निषूदन, -निहन्तृ m., -मथः, -मथनः, -रिपुः, -शत्रुः, -सूदनः epithets or Viṣṇu; इति मधुरिपुणा सखी नियुक्ता Gīt.5; R.9.48; Śi.15.1. -जीवनः N. of plant (Mar. बेहडा).-तृणः, -णम् sugar cane. -त्रयम् the three sweet things;i. e. sugar, honey, and clarified butter. -दीपः the god of love. -दूतः the mango tree. -दोहः the extracting of sweetness or honey.

द्रः a bee.

a libertine. -द्रवः N. of a tree having red blossoms (Mar. तांबडा शेवगा). -द्रुमः the mango tree. -धातुः a kind of yellow pyrites (सुवर्णमाक्षिक). -धारा a stream of honey. -धूलिःf. molasses. -धेनुः honey offered to Brāhmaṇas in the form of a cow. -नाडी a cell in a honey-comb.-नारिकेलः, -नारिकेरकः a kind of cocoanut (Mar. मोहाचा नारळ). -नेतृ m. bee. -पः a bee or a drunkard; राजप्रियाः कैरविण्यो रमन्ते मधुपैः सह Bv.1.126;1.63 (where both meanings are intended). -पटलम् a bee-hive. -पतिः an epithet of Kṛiṣṇa.

पर्कः 'a mixture of honey', a respectful offering made to a guest or to the bridegroom on his arrival at the door of the father of the bride; (its usual ingredients are five: दधि सर्पिर्जलं क्षौद्रं सिता चैतैश्च पञ्चभिः । प्रोच्यते मधुपर्कः); समांसो मधुपर्कः U.4; असिस्वदद्यन्मधु- पर्कमर्पितं स तद् व्यधात्तर्कमुदर्कदर्शिनाम् । यदैष पास्यन्मधु भीमजाधरं मिषेण पुण्याहविधिं तदा कृतम् N.16.13; Ms.3.119 et seq.

the ceremony of receiving a guest. -पर्किकः one who praises at the time of मधुपर्क; पठन्ति पाणिस्वनिका मागधा मधुपर्किकाः Mb.7.82.2. (com. मधुपर्किकाः माङ्गल्योपस्थापकाः).-पर्क्य a. worthy of madhuparka q. v. -पर्णिका, -पर्णी the Indigo plant. -पाका sweet melon. -पात्रम् a wine-jug. -पानम् drinking wine; धनलवमधुपानभ्रान्त- सर्वेन्द्रियाणाम् Bh. -पायिन् m. a bee. -पालः a honeykeeper. -पुरम्, -री an epithet of Mathurā; संप्रत्युज्झित- वासनं मधुपुरीमध्ये हरिः सेव्यते Bv.4.44.

पुष्पः the Aśoka tree.

the Bakula tree.

the Dantī tree.

the Śirīṣa tree. -प्रणयः addiction to wine. -प्रमेहः diabetes, sacharine urine. -प्राशनम् one of the sixteen purificatory Samskāras (which consists in putting a little honey into the mouth of a new-born male child).-प्रियः an epithet of Balarāma. -फलः a kind of cocoanut. -फलिका a kind of date. -बहुला the Mādhavī creeper. -बा(वी)जः a pomegranate tree. -बी(वी)- जपूरः a kind of citron. -भूमिकः an epithet of Yogin in the second order. -मक्षः, -क्षा, -मक्षिका a bee.-मज्जनः the tree called आखोट. -मत्त a.

drunk with wine.

excited by the spring. -मदः the intoxication of liquor. -मन्थः a kind of drink mixed with honey.-मल्लिः, -ल्ली f. the Mālatī creeper. -मस्तकम् a kind of sweetmeat made of honey, flour, oil, and ghee; मधुतैलघृतैर्मध्ये वेष्टिताः समिताश्च याः । मधुमस्तकमुद्दिष्टम् ..... Śabda-chandrikā. -माक्षिकम् = मधुधातु q. v. -माधवम्, -वौ the two spring months (चैत्र and वैशाख).

माधवी a kind of intoxicating drink; क्रीडन्त्यो$भिरताः सर्वाः पिबन्त्यो मधुमाधवीम् Mb.1.81.3.

any springflower.-माध्वीकम् a kind of intoxicating liquor. -मारकः a bee. -मांसम् honey and meat; Ms.11.158. -मूलम् N. of an edible root (like Mar. रताळें, सुरण). -मेहः मधुप्रमेह q. v. -यष्टिः, -ष्टी f.

sugar-cane.

liquorice.-यष्टिका, -वल्ली liquorice. -रस a. sweet-flavoured, sweet.

(सः) the wine-palm.

sugarcane.

sweetness.

(सा) a bunch of grapes.

vine. -लग्नः N. of a tree. -लिह्, -लेह्, -लेहिन् m. -लोलुपः a bee; so मधुनोलेहः; मधुलिहां मधुदानविशारदा R.9.29; मधुलेहिगीतौ Bk.; मधुलिह इव मधुबिन्दून् विरलानपि भजत गुणलेशान् Ve.1.5.

वनम् N. of the forest inhabited by the demon Madhu where Śatrughna founded Mathurā.

N. of the forest of Sugrīva. (-नः) the cuckoo.

वल्ली liquorice.

a kind of grape

Sweet citron. -वाच् the Indian cuckoo. -वाराः (m. pl.) drinking often and often, tippling, carousing; जज्ञिरे बहुमताः प्रमदानामोष्ठयावक- नुदा मधुवाराः Ki.9.59; क्षालितं नु शमितं नु वधूनां द्रावितं नु हृदयं मधुवारैः Śi.1.14; sometimes in the sing, also; see: अङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः Ki.9.57. -विद्या N. of a mystical doctrine. -व्रतः a bee; मार्मिकः को मरन्दानामन्तरेण मधुव्रतम् Bv.1.117; तस्मिन्नद्य मधुव्रते विधिवशान्माध्वीकमाकाङ्क्षति 46; मालां मधुव्रतवरूथगिरोपघुष्टाम् Bhāg. -शर्करा honey-sugar.-शाखः a kind of tree. -शिला = मधुधातु q. v. -शिष्टम्, -शेषम् wax. -श्री beauty of spring. -सखः, -सहायः, -सारथिः, -सुहृद् m. the god of love. -संधानम् brandy.-सिक्थकः a kind of poison.

सूदनः a bee; गायन् कलं क्रीडति पद्मिनीषु मधूनि पीत्वा मधुसूदनो$सौ Chanḍ. M.

an epithet of Viṣṇu; भक्तानां कर्मणां चैव सूदनान्मधुसूदनः

N. of a writer of works like अद्वैतसिद्धि. -स्थानम् a bee-hive.-स्रवः a. dropping honey or sweetness.

(वा) liquorice.

N. of the third day in the bright half of Śrāvaṇa. -स्वरः the cuckoo. -हन् m.

a destroyer or collector of honey; सर्वथा संहतैरेव दुर्बलैर्बलवानपि । अमित्रः शक्यते हन्तुं मधुहा भ्रमरैरिव ॥ Mb.3.33.7; Bhāg.11.7.34.

a kind of bird of prey.

a sooth-sayer.

an epithet of Viṣṇu.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु mf( ऊor वी)n. ( gen. n. Ved. मध्वस्, मधोस्, or मधुनस्; instr. मध्वा; dat. मधुने; loc. मधौ)sweet , delicious , pleasant , charming , delightful RV. TS.

मधु mf( ऊor वी)n. bitter or pungent L.

मधु m. N. of the first month of the year (= चैत्र, March-April) S3Br. etc.

मधु m. the season of spring Var. Ka1lid.

मधु m. Bassia Latifolia L.

मधु m. Jonesia Asoka L.

मधु m. liquorice L.

मधु m. N. of शिवMBh.

मधु m. of two असुरs (the one killed by विष्णु, the other by शत्रु-घ्न) MBh. Hariv. Pur.

मधु m. of one of the 7 sages under मनुचाक्षुषMa1rkP.

मधु m. of a son of the third मनुHariv.

मधु m. of various princes (of a son of वृष, of देव-क्षत्र, of बिन्दु-मत्, of अर्जुनकार्तवीर्य) Hariv. Pur.

मधु m. of a son of भट्ट-नारायण, Kshiti7s3. ; of a teacher (= मध्वor अनन्द-तीर्थ) Col.

मधु m. of a mountain Ma1rkP.

मधु m. ( pl. )the race of मधु(= the यादवs or माथुरs) MBh. Hariv. BhP.

मधु ( उ) f. a partic. plant(= जीवाor जीवन्ती) L.

मधु n. anything sweet ( esp. if liquid) , mead etc. RV. AV. TBr.

मधु n. सोम(also सोम्यम् मधु) RV.

मधु n. honey (said to possess intoxicating qualities and to be of 8 kinds ; मधुनो लेहm. licker of honey a bee W. ) RV. etc.

मधु n. milk or anything produced from milk (as butter , ghee etc. ) RV. VS. Gr2S3rS.

मधु n. the juice or nectar of flowers , any sweet intoxicating drink , wine or spirituous liquor Ka1v. Var. Sa1h.

मधु n. sugar L.

मधु n. water L.

मधु n. pyrites Bhpr.

मधु n. N. of a ब्राह्मणS3Br. ; a kind of metre Col. [ cf. Gk. , ? , ? , Slav. medu8 ; Lith. midu4s , medu4s ; Germ , meth ; Eng. mead.]

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

(I)--a son of बिन्दुमान् and सन्घा; his son was वीरव्रत. भा. V. १५. १५.

(II)--the father of Asura लवण; फलकम्:F1:  भा. IX. ११. १४.फलकम्:/F killed by Hari. फलकम्:F2:  Ib. VII. 9. ३७; X. ४०. १७. Br. II. ३७. 2; III ६३. ३८; IV. २९. ७५.फलकम्:/F

(III)--a son of कार्तवीर्यार्जुन; he had a hundred sons of whom वृष्नि was the eldest. भा. IX. २३. २७, २९; Vi. IV. ११. २१.

(IV)--a son of देवक्षत्र (देवक्षेत्र म्। प्। and वि। प्।) and father of कुरुवश (Puravasa म्। प्।) (कुमारवम्श-वि। प्।). भा. IX. २४. 5; M. ४४. ४४; Vi. IV. १२. ४२.

(V)--a son of कृष्ण. भा. X. ९०. ३३.

(VI)--a month sacred to धाता; फलकम्:F1:  भा. XII. ११. ३३; M. ५३. ४१.फलकम्:/F good for the gift of the वराह प्।; फलकम्:F2:  Ib. १५४. २११.फलकम्:/F the king of seasons; generally spring, a kin of the God of Love; फलकम्:F3:  Ib. १५४. २५६; वा. ३०. 4; ५०. २०१.फलकम्:/F the month of Citra (Veda), the first of the six ऋतुस्. फलकम्:F4:  Br. II. १३. 4, 9; वा. ३०. 8; ३१. ४९; ४५. २७; ५०. २०१; ५२. 5.फलकम्:/F [page२-610+ २९]

(VII)--an आत्रेय and a sage of the चाक्षुष epoch. Br. II. ३६. ७८; वा. ६२. ६६.

(VIII)--a son of Praheti: a राक्षस. Br. III. 7. ९१; वा. ६९. १६५.

(IX)--a son of खशा and a राक्षस. Br. III. 7. १३३.

(X)--a son of Devana and father of Nandana, Puruvasu Manu, and मनुवश. Br. III. ७०. ४६; वा. ९५. ४५.

(XI)--a मरीचि god. Br. IV. 1. ५८.

(XII)--a son of Auttama Manu. M. 9. १२.

(XIII)--a राक्षस who attacked नारायण; was slain by विष्णु. M. १३५. ४९; १७८. 6, १८.

(XIV)--a mind-born son of Lord विष्णु born with कैटभ representing रजस् and तमस् qualities; फलकम्:F1:  M. १७०. 1.फलकम्:/F with कैटभ shook the lotus stand of ब्रह्मा in the navel of विष्णु lying in waters after interview with Rudra; then ब्रह्मा appealed to विष्णु in fear; भू, Bhuva and Suva entered ब्रह्मा; विष्नु and जिष्णु fought with Madhu Kaitabha when ब्रह्मा acted as arbitrator; the battle con- tinued for thousands of years; ब्रह्मा entered into con- templation when Mohini or विष्णुमाय appeared to the great grief of the Asuras; both were killed when ब्रह्मा asked for permission to create four kinds of creatures; with [page२-611+ ३७] a view to this he performed austerities when he was filled with rage and tears out of which came wind, bile and kapha besides poisonous serpents; ब्रह्मा's grief knew no bounds, and he swooned and lost his life; when Rudra appeared in eleven forms out of his face, revived him and helped him in his creation as his son. फलकम्:F2:  वा. २५. ३०-80.फलकम्:/F

(XV)--a son of विश्वेशा. M. १७१. ४९.

(XVI)--honey fit for ceremonies; फलकम्:F1:  M. २०४. 5 and 7.फलकम्:/F used for the ablution of deities; फलकम्:F2:  Ib. २६६. ५१, ५५.फलकम्:/F fit for पिण्ड at गया. फलकम्:F3:  वा. ३०. १५१; ५६. १२; १०५. ३४.फलकम्:/F

(XVII)--a son of लान्गली, the अवतार् of the Lord. वा. २३. २००.

(XVIII)--a son of वृष; had a hundred sons of whom वृष्णि was the eldest. Vi. IV. ११. २६-7, २९.

(XIX)--a son of चाक्षुष Manu. Vi. III. 1. २८.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Madhu, Mādhava : m. (pl.): Name of a people, one of the Yādavas.


A. Epic events:

(1) In fear of Jarāsandha, Mādhavas fled to Kuśasthalī in the west near the Raivata mountain; seeing the mountain and the Mādhavītīrtha, they were highly delighted (mādhavāḥ…parāṁ mudam avāpnuvan) 2. 13. 52;

(2) Kṛṣṇa assured Yudhiṣṭhira that the army of the Madhus consisting of horse-riders, footsoldiers, horses, chariots and elephants and led by Balarāma was at his disposal (…madhūnām/senā tavārtheṣu narendra yattā sasādipattyaśvarathā sanāgā) 3. 180, 32 (Nī. on Bom. Ed. 3. 183. 33: madhūnāṁ māthurāṇām/…yattā sannaddhā);

(3) Arjuna told Vāsudeva that he would be unable to bear for long the sight of the earth bereft of Kṛṣṇa and Madhus (nāhaṁ vṛṣṇipravīreṇa madhubhiś caiva mātula/ vthīnāṁ pṛthivīṁ draṣṭum śaktaś ciram iha prabho//) 16. 8. 2.


B. Various persons, especially Kṛṣṇa, are referred to as belonging to Madhus, or chief, foremost of Madhus: A. Belonging to Madhus: (a) mādhava:

(1) Kṛtavarman 7. 140. 27, 35; 9. 20. 24;

(2) Kṛṣṇa 1. 1. 118; 1. 1. 141; 1. 191. 14; 1. 210. 4; 1. 213. 20, 30; 1. 214. 28; 1. 215. 17; 1. 216. 24; 1. 218. 42; 2. 30. 13, 19; 2. 34. 17; 2. 37. 14; 2. 41. 32; 3. 19. 17; 3. 187. 55; 5. 1. 9; 5. 7. 3, 10; 5. 66. 4; 5. 67. 1; 5. 68. 4; 5. 70. 3, 42, 75-76, 84; 5. 74. 4; 5. 76. 19; 5. 78. 1-2; 5. 81. 40, 69, 71; 5. 83. 6; 5. 84. 3; 5. 87. 16, 22; 5. 88. 68, 72; 5. 89. 14; 5. 90. 13, 18, 28; 5. 92. 6, 38; 5. 93. 2; 5. 125. 15, 17, 23; 5. 128. 42; 5. 129. 14; 5. 129. 28; 5. 135. 11; 5. 139. 6, 9, 24, 31, 49; 5. 141. 11, 21, 26, 39, 47; 5. 155. 29 (Nī. on Bom. Ed. 5. 158. 32: upajīvya ārādhya raṇe yuddhanimittam); 6. 23. 14, 37; 6. 46. 16; 6. 48. 51; 6. 55. 47; 6. 77. 34; 6. 80. 43; 6. 92. 11; 6. 102. 38, 52, 56, 67-68; 6. 103. 40, 43-45, 49, 85, 101; 7. 10. 14; 7. 26. 28; 7. 50. 14, 48; 7. 54. 10; 7. 56. 4; 7. 58. 32; 7. 59. 12; 7. 67. 20; 7. 74. 38; 7. 77. 21; 7. 78. 17; 7. 103. 27; 7. 116. 32; 7. 117. 61; 7. 122. 42; 7. 147. 30; 7. 158. 35; 7. 161 4-5; 8. 12. 33; 8. 19. 13-14; 8. 40. 113; 8. 42. 40; 8. 49. 114; 8. 50. 20, 23; 8. 52. 26, 28; 8. 63. 74, 83; 8. 66. 10; 8. 69. 28, 30; 9. 6. 22-23; 9. 12. 35; 9. 15. 15; 9. 23. 18-20, 39, 44-45, 48; 9. 26. 17; 9. 30. 5; 9. 32. 17; 9. 33. 5; 9. 60. 65; 9. 62. 22, 25, 32, 66; 11. 12. 11; 11. 16. 18; 11. 17. 9, 21, 28; 11. 18. 1, 14, 20; 11. 19. 1, 4-5, 14; 11. 20. 1, 32; 11. 21. 9; 11. 23. 20, 25, 27, 31, 39; 11. 24. 1, 15; 11. 25. 12, 15, 26, 30; 12. 1. 10; 12. 29. 2; 12. 46. 5, 25, 28; 12. 47. 65; 12. 53. 2, 8; 12. 54. 24; 12. 82. 30; 12. 337. 66; 13. 14. 72, 76, 78, 81; 13 15. 1; 13. 17. 8, 166; 13. 32. 22; 13. 34. 26; 13. 69. 8; 13. 100. 5, 12; 13. 127. 11; 13. 135. 21 (Viṣṇu), 31 (Viṣṇu), 91 (Viṣṇu); 14. 16. 7, 17; 14. 19. 41; 14. 51. 54; 14 52. 9, 22; 14. 65. 18; 14. 66. 10; 14. 88. 11; 16. 4. 43;

(3) Baladeva 5. 3. 4; 5. 7. 1; 9. 36. 9, 13; 9. 38. 21; 9. 45. 94; 9. 51. 25; 9. 53. 26, 31;

(4) Vasudeva 14. 60. 41;

(5) Sātyaki 3. 120. 22, 27; 5. 47. 45; 5. 57. 22; 5. 167. 4; 6. 78. 35, 39, 41; 6. 97. 39, 48; 6. 100. 36; 6. 102 4; 6. 107. 2-4, 6-7, 9, 13; 7. 73. 11; 7. 85. 13, 53, 65, 68, 93; 7. 86. 11, 16-17, 20, 39; 7. 87. 70; 7. 88. 26; 7. 91. 38; 7. 92. 5, 14, 25; 7. 93. 13-14, 19, 22; 7. 96. 38; 7. 97. 44; 7. 100. 13; 7. 102. 5, 14; 7. 117. 11-13; 7. 123. 28; 7. 137. 8, 15; 7. 145. 58; 7. 146. 4, 7, 15; 7. 164. 20, 43; 7. 169. 21; 9. 16. 9; 9. 24. 50; (b) mādhavī (f.):

(1) Anantā, the wife of Janamejaya 1. 90. 12;

(2) Kuntī 1. 136. 6;

(3) Subhadrā 1. 1. 103;


B. The chief or foremost among the Madhus or Mādhavas: (a) madhupravīra:

(1) Kṛṣṇa 5. 64. 12;

(2) Baladeva 5. 2. 13; (b) madhūdvaha: Sātyaki 7. 164. 156; (c) mādhavasiṁha: Sātyaki 7. 164. 35; (d) mādhavāgrya: Sātyaki 7. 115. 11-12; (e) mādhavottama:

(1) Baladeva 9. 45. 94; 9. 59. 1;

(2) Sātyaki 7. 82. 37; 7. 91. 43. [See Andhaka, Bhoja, Yādava, Vṛṣṇi ].


_______________________________
*1st word in left half of page p827_mci (+offset) in original book.

previous page p826_mci .......... next page p828_mci

Mahabharata Cultural Index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Madhu, Mādhava : m. (pl.): Name of a people, one of the Yādavas.


A. Epic events:

(1) In fear of Jarāsandha, Mādhavas fled to Kuśasthalī in the west near the Raivata mountain; seeing the mountain and the Mādhavītīrtha, they were highly delighted (mādhavāḥ…parāṁ mudam avāpnuvan) 2. 13. 52;

(2) Kṛṣṇa assured Yudhiṣṭhira that the army of the Madhus consisting of horse-riders, footsoldiers, horses, chariots and elephants and led by Balarāma was at his disposal (…madhūnām/senā tavārtheṣu narendra yattā sasādipattyaśvarathā sanāgā) 3. 180, 32 (Nī. on Bom. Ed. 3. 183. 33: madhūnāṁ māthurāṇām/…yattā sannaddhā);

(3) Arjuna told Vāsudeva that he would be unable to bear for long the sight of the earth bereft of Kṛṣṇa and Madhus (nāhaṁ vṛṣṇipravīreṇa madhubhiś caiva mātula/ vthīnāṁ pṛthivīṁ draṣṭum śaktaś ciram iha prabho//) 16. 8. 2.


B. Various persons, especially Kṛṣṇa, are referred to as belonging to Madhus, or chief, foremost of Madhus: A. Belonging to Madhus: (a) mādhava:

(1) Kṛtavarman 7. 140. 27, 35; 9. 20. 24;

(2) Kṛṣṇa 1. 1. 118; 1. 1. 141; 1. 191. 14; 1. 210. 4; 1. 213. 20, 30; 1. 214. 28; 1. 215. 17; 1. 216. 24; 1. 218. 42; 2. 30. 13, 19; 2. 34. 17; 2. 37. 14; 2. 41. 32; 3. 19. 17; 3. 187. 55; 5. 1. 9; 5. 7. 3, 10; 5. 66. 4; 5. 67. 1; 5. 68. 4; 5. 70. 3, 42, 75-76, 84; 5. 74. 4; 5. 76. 19; 5. 78. 1-2; 5. 81. 40, 69, 71; 5. 83. 6; 5. 84. 3; 5. 87. 16, 22; 5. 88. 68, 72; 5. 89. 14; 5. 90. 13, 18, 28; 5. 92. 6, 38; 5. 93. 2; 5. 125. 15, 17, 23; 5. 128. 42; 5. 129. 14; 5. 129. 28; 5. 135. 11; 5. 139. 6, 9, 24, 31, 49; 5. 141. 11, 21, 26, 39, 47; 5. 155. 29 (Nī. on Bom. Ed. 5. 158. 32: upajīvya ārādhya raṇe yuddhanimittam); 6. 23. 14, 37; 6. 46. 16; 6. 48. 51; 6. 55. 47; 6. 77. 34; 6. 80. 43; 6. 92. 11; 6. 102. 38, 52, 56, 67-68; 6. 103. 40, 43-45, 49, 85, 101; 7. 10. 14; 7. 26. 28; 7. 50. 14, 48; 7. 54. 10; 7. 56. 4; 7. 58. 32; 7. 59. 12; 7. 67. 20; 7. 74. 38; 7. 77. 21; 7. 78. 17; 7. 103. 27; 7. 116. 32; 7. 117. 61; 7. 122. 42; 7. 147. 30; 7. 158. 35; 7. 161 4-5; 8. 12. 33; 8. 19. 13-14; 8. 40. 113; 8. 42. 40; 8. 49. 114; 8. 50. 20, 23; 8. 52. 26, 28; 8. 63. 74, 83; 8. 66. 10; 8. 69. 28, 30; 9. 6. 22-23; 9. 12. 35; 9. 15. 15; 9. 23. 18-20, 39, 44-45, 48; 9. 26. 17; 9. 30. 5; 9. 32. 17; 9. 33. 5; 9. 60. 65; 9. 62. 22, 25, 32, 66; 11. 12. 11; 11. 16. 18; 11. 17. 9, 21, 28; 11. 18. 1, 14, 20; 11. 19. 1, 4-5, 14; 11. 20. 1, 32; 11. 21. 9; 11. 23. 20, 25, 27, 31, 39; 11. 24. 1, 15; 11. 25. 12, 15, 26, 30; 12. 1. 10; 12. 29. 2; 12. 46. 5, 25, 28; 12. 47. 65; 12. 53. 2, 8; 12. 54. 24; 12. 82. 30; 12. 337. 66; 13. 14. 72, 76, 78, 81; 13 15. 1; 13. 17. 8, 166; 13. 32. 22; 13. 34. 26; 13. 69. 8; 13. 100. 5, 12; 13. 127. 11; 13. 135. 21 (Viṣṇu), 31 (Viṣṇu), 91 (Viṣṇu); 14. 16. 7, 17; 14. 19. 41; 14. 51. 54; 14 52. 9, 22; 14. 65. 18; 14. 66. 10; 14. 88. 11; 16. 4. 43;

(3) Baladeva 5. 3. 4; 5. 7. 1; 9. 36. 9, 13; 9. 38. 21; 9. 45. 94; 9. 51. 25; 9. 53. 26, 31;

(4) Vasudeva 14. 60. 41;

(5) Sātyaki 3. 120. 22, 27; 5. 47. 45; 5. 57. 22; 5. 167. 4; 6. 78. 35, 39, 41; 6. 97. 39, 48; 6. 100. 36; 6. 102 4; 6. 107. 2-4, 6-7, 9, 13; 7. 73. 11; 7. 85. 13, 53, 65, 68, 93; 7. 86. 11, 16-17, 20, 39; 7. 87. 70; 7. 88. 26; 7. 91. 38; 7. 92. 5, 14, 25; 7. 93. 13-14, 19, 22; 7. 96. 38; 7. 97. 44; 7. 100. 13; 7. 102. 5, 14; 7. 117. 11-13; 7. 123. 28; 7. 137. 8, 15; 7. 145. 58; 7. 146. 4, 7, 15; 7. 164. 20, 43; 7. 169. 21; 9. 16. 9; 9. 24. 50; (b) mādhavī (f.):

(1) Anantā, the wife of Janamejaya 1. 90. 12;

(2) Kuntī 1. 136. 6;

(3) Subhadrā 1. 1. 103;


B. The chief or foremost among the Madhus or Mādhavas: (a) madhupravīra:

(1) Kṛṣṇa 5. 64. 12;

(2) Baladeva 5. 2. 13; (b) madhūdvaha: Sātyaki 7. 164. 156; (c) mādhavasiṁha: Sātyaki 7. 164. 35; (d) mādhavāgrya: Sātyaki 7. 115. 11-12; (e) mādhavottama:

(1) Baladeva 9. 45. 94; 9. 59. 1;

(2) Sātyaki 7. 82. 37; 7. 91. 43. [See Andhaka, Bhoja, Yādava, Vṛṣṇi ].


_______________________________
*1st word in left half of page p827_mci (+offset) in original book.

previous page p826_mci .......... next page p828_mci

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Madhu denotes anything sweet used as food, and especially drink, ‘mead,’ a sense often found in the Rigveda. More precisely it denotes either ‘Soma’ or ‘milk,’ or less often ‘honey,’ which, however, is the most definite sense in the later literature. Taboos against the use of honey are recorded.

Vedic Rituals Hindi

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मधु न.
शहद, मधु (पशुप्राप्ति के लिए काम्येष्टि में प्रयुक्त, श्रौ.को. (सं.) II.474