शत
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शतम्, क्ली, (दश दशतः परिमाणमस्येति । “पंक्तिविंशतित्रिंशदिति ।” ५ । १ । ५९ । इति तः । दशाणां शभावश्च निपात्यते ।) दशगुणित- दशसङ्ख्या । एकशओ इति हिन्दीभाषा । (यथा, शान्तिशतके । “निःस्वो वष्टि शतं शती दशशतं लक्षं सहस्रा- धिपः ॥”) तत्पर्य्यायः । दशतिः २ । इति पुराणम् ॥ तद्वाचकानि । धार्त्तराष्ट्रः १ शतभिषातारा २ पुरुषायुषः ३ रावणाङ्गुलिः ४ पद्मदलम् ५ इन्द्रयज्ञः ६ अब्धियोजनम् ७ । इति कवि- कल्पलता ॥ (बहु । इति निघण्टुः । ३ । १ ॥ यथा, ऋग्वेदे । ८ । १ । ५ । “वज्रिवो न शताय शतामघ ।” “शताय बहुनामैतत् अपरि- मिताय ।” इति तद्भाष्ये सायणः ॥)
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शत¦ न॰ एक॰ व॰ शो--डतच्।
१ स्वनामख्यातसख्यायाम्
२ बहुसंख्यायां
३ तत्संख्याते च। स्वार्थे क। तत्रैव न॰शतवाचकशब्दाश्च धार्त्तराष्ट्रः
१ शतभिषा तारा
२ पुरु-षायुषम्
३ रावणाङ्गुलिः
४ पद्मदलं
५ इन्द्रयज्ञः
६ अब्धियो-जनम्
७ ” कविकल्पलता।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शत¦ n. (-तं)
1. A hundred.
2. Any large number. E. शो-डतच् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शतम् [śatam], 1 A hundred; निःस्वो वष्टि शतम् Śānti.2.6; शतमेको$पि संधत्ते प्राकारस्थो धनुर्धरः Pt.1.229; (शत is used in the singular with a plural noun of any gender; शतं नराः; शतं गावः; or शतं गृहाणि, in which case it is treated as a numeral adjective; but sometimes in dual and plural also; द्वे शते, दश शतानि &c. It is also used with a noun in the genitive; गवां शतम्, वर्षाणां शतम् 'a century of cows, years' &c. At the end of comp., it may remain unchanged; भव भर्ता शरच्छतम् or may be changed into शती; as in आर्यासप्तशती a work of Govardhanāchārya.).
Any large number; as in शतपत्र q. v.
Comp. अक्षी night.
the goddess Durgā.
अङ्गः a car, carriage; especially, a war chariot.
N. of a tree (तिनिश).
अनीकः an old man.
an army officer possessing a hundred footmen; (शतानां तु शतानीकः Śukra.2.14. -अब्दम् a century. -अरम्, -आरम् the thunderbolt of Indra. -अरुस् n., -अरुषी a leprous disease of the skin. -अवरः a fine of a hundred.
(री) N. of a plant.
N. of the wife of Indra. -आनकम् a cemetery.
आनन्दः N. of Brahman.
of Viṣṇu or Kṛiṣṇa.
of the car of Viṣṇu.
of a son of Gautama and Ahalyā, the family-priest of Janaka; गौतमश्च शतानन्दो जनकानां पुरोहिताः U.1.16. -आयुस् a. lasting or living for a hundred years. -आवर्तः, -आवर्तिन् m. N. of Viṣṇu.
ईशः the ruler of a hundred.
the ruler of a hundred villages; Ms.7.115. -कर्मन् the planet Saturn.
कुम्भः N. of a mountain (where gold is said to be found).
N. of a sacrifice; शतकुम्भं नाम यज्ञ- मनुभवितुं महर्षेर्धौम्यस्य आश्रमं गता इति Madhyamavyāyoga 1. (-म्भम्) gold. -कृत्वस् ind. a hundred times. -कोटि a. hundred-edged. (-टिः) Indra's thunderbolt; कराग्रजाग्र- च्छतकोटिः N.7.79. (-f.) a hundred crores; चरितं रघु- नाथस्य शतकोटिप्रविस्तरम् Rāma-rakṣā 1. -क्रतुः an epithet of Indra; अपूर्णमेकेन शतक्रतूपमः शतं क्रतूनामपविघ्नमाप सः R.3.38.-खण्डम् gold. -गु a. possessed of a hundred cows.-गुण, -गुणित a. a hundred-fold, increased a hundred times; अनुपनतमनोरथस्य पूर्वं शतगुणितेव गता मम त्रियामा V.3.22.-ग्रन्थिः f. the Dūrvā grass. -घ्नः N. of Śiva.
घ्नी a kind of weapon used as a missile (supposed by some to be a sort of rocket, but described by others as a huge stone studded with iron spikes and four tālas in length; शतघ्नी च चतुस्ताला लोहकण्टकसंचिता; or अथकण्टकसंच्छक शतघ्नी महती शिला); अयःशङ्कुचितां रक्षः शतघ्नीमथ शत्रवे (अक्षिपत्) R.12.95; Bhāg.9.15.3.
a female scorpion.
a disease of the throat.
N. of a plant (करञ्ज). -चन्द्रः a sword or shield adorned with a hundred moons (moon-like spots); ततः शरशतेनास्य शतचन्द्रं समाक्षिपत्त् Mb.7. 97.29. ˚वर्त्मन् a manner of brandishing the sword; तं श्येनवेगं शतचन्द्रवर्त्मभिश्चरन्तमच्छिद्रमुपर्यधो हरिः Bhāg.8.7.28.-चरणा a centipede. -छदः a kind of wood-pecker.-जिह्वः an epithet of Śiva. -तारका, -भिषज्, -भिषा f. N. of the 24th lunar mansion containing one hundred stars. -दलम् a lotus-flower. -दला the white rose. -द्रुःf.
N. of a river in the Punjab now called Sutlej.
N. of the Ganges. -धामन् m. an epithet of Viṣṇu.-धार a.
flowing in a hundred streams.
having a hundred edges. (-रम्) the thunderbolt of Indra.
धृतिः an epithet of Indra.
of Brahman; गते शत- धृतौ क्षत्तः कर्दमस्तेन चोदितः Bhāg.3.24.21.
heaven orSvarga. -धौत a. perfectly clean.
पत्रः a peacock.
the (Indian) crane.
a wood-pecker.
a parrot or a species of it. (-त्रा) a woman. (-त्रम्) a lotus; आवृत्तवृन्तशतपत्रनिभम् (आननं) वहन्त्या Māl.1.22. ˚योनि an epithet of Brahman; कम्पेन मूर्ध्नः शतपत्रयोनिं (संभावयामास) Ku.7.46. -पत्रकः the wood-pecker. -पत्री, -पत्रिकः the white rose. -पथब्राह्मणम् N. of a well-known Brāhma- ṇa attached to the Śukla Yajurveda; कृत्स्नं शतपथं चैव प्रणेष्यसि द्विजर्षभ Mb.12.318.11. -पद्, -पाद् a. having a hundred feet. -पदी, -पाद् f. a centipede.
पद्मम् a lotus with a hundred petals.
the white lotus. -पर्वन्-m. a bamboo. (f.)
the full-moon day in the month of Āśvina.
Dūrvā grass.
the plant Kaṭukā.
the wife of Bhārgava or Śukra. ˚ईशः the planet Venus.
पर्विका Dūrvā grass.
barley. -पाक a. boiled a hundred times. -पाकम् a particular unguent; शतपाकेन तैलेन महार्हेणोपतस्थतुः Mb. 13.53.9. -पादः, -पाद् m., -पादी, -पादिका a centipede.-पालः an overseer (of a hundred villages). -पुष्पः epithet of the poet Bhāravi. -पुष्पा, -प्रसूना Anethum Sowa (Mar. शोपा). -पोना a sieve. -प्रासः the Karavīra tree. -फलिन् m. a bamboo. -भिषज् see ˚तारका.-भीरुः f. the Arabian jasmine.
मखः, मन्युः epithets of Indra; प्रसहेत रणे तवानुजान् द्विषतां कः शतमन्युतेजसः Ki. 2.23; Bk.1.5; शतमखमुपतस्थे प्राञ्जलिः पुष्पधन्वा Ku.2. 64; R.9.13.
an owl. -मयूखः the moon.
मानः, नम् a Pala of silver; धरणानि दश ज्ञेयः शतमानस्तु राजतः Ms.8.137; अष्टौ शाणाः शतमानं वहन्ति Mb.3.134.15.
an Āḍhaka q. v. -मार्जः an armourer. -मुख a.
having a hundred ways.
having a hundred outlets, mouths, or openings; विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः Bh.2.1 (where the word has sense 1 also). (-खम्) a hundred ways or openings. (-खी) a brush, broom.-मूर्धन् m. an ant-hill. -मूला the Dūrvā grass, -यज्वन्m. an epithet of Indra; उपतस्थुरास्थितविषादधियः शतयज्वनो वनचरा वसतिम् Ki.6.29. -यष्टिकः a necklace of one hundred strings.
रुद्रियम् a Vedic text (रुद्राध्यायः -'नमस्ते रुद्रमन्यवे' इति याजुषः प्रपाठकः); गृणन्तौ वेदविद्वांसौ तद्व्रह शतरुद्रियम् Mb.7.81.13;7.22.12.
a particular Śiva-stotra in the Mahābhārata; देवदेवस्य ते पार्थ व्याख्याः शतरुद्रियम् Mb.7.22.48. -रूपा N. of a daughter of Brahman (who is supposed to be also his wife, from whose incestuous connection with her father is said to have sprung Manu Svāyambhuva). -लुपः, -लुम्पक an epithet of the poet Bhāravi. -लोचनः an epithet of Indra; कथं वा तस्य न जयो जोयते शतलोचन Mb.8.87.78.-वर्ष a.
a century old.
lasting for a hundred years. (-र्षम्) one hundred years, a century.
वीर्या white flowering Dūrvā.
the plant Śatāvarī. -वेधिन् m. a kind of sorrel. -शाख a.
various, multiform.
having hundred, i. e. many branches. -संधान a. fixing an arrow a hundred times.
सहस्रम् a hundred thousand.
several hundreds, i. e. a large number.-सुखम् endless delight. -साहस्र a.
consisting of containing a hundred thousand.
bought with a hundred thousand.
ह्रदा lightning; दूरं पुरःक्षिप्तशतह्नदे Ku.7.39; Mk.5.48; V.4; प्रपतेदपि चाकाशं निपतेनु शतह्रदाः Śiva B.19.2.
the thunderbolt of Indra.-ह्रादा the thunderbolt.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
शत n. (rarely m. ; ifc. f( ई). )a hundred (used with other numerals thus , एका-धिकं शतम्, or एक-श्, a -hhundred + one , 101 विंशत्य्-अधिकं शतम्or विंशं श्, a -hhundred + twenty , 120 ; शतेor द्वे शतेor द्वि-शतम्or शत-द्वयम्, 200 ; त्रीणिशतानिor त्रि-शतानिor शत-त्रयम्, 300 ; षट्-शतम्, 600 ; or the comp. becomes an ordinal e.g. द्वि-शत, the 200th ; द्विकं, त्रिकं शतम्= 2 , 3 per cent ; शतात्पर, " beyond a -hhundred , exceeding 100 " ; the counted object is added either in the gen. , or in the same case as शत, or ibc. e.g. शतम् पितरःor , शतम् पितॄणाम्or पितृ-शतम्" a -hhundred ancestors " ; sometimes also ifc. See. comp. below ; rarely शतम्is used as an indecl. with an instr. e.g. शतं रथेभिः, " with a -hhundred chariots " RV. i , 48 , 7 ; rarely occurs a masc. form in pl. e.g. पञ्च-शता, रथान्MBh. iv , 1057 ; and शतn. rarely in comp. of the following kind , चतुर्-वर्ष-शतम्or तानि, " 400 years ") RV. etc. etc.
शत n. any very large number(in comp. as शत-पत्त्रetc. below).[ cf. Gk. ? " one " hundred ; Lat. centum ; Lith. szmtas ; Got.(twa) हुन्द; Germ. hund-ert ; Eng. hund-ed.]
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
--a son of Jambha. वा. ६७. ७८.