यान

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यानम्, क्ली, (या + ल्युट् । अर्द्धर्च्चादित्वात् पुंलिङ्ग- मपि ।) राज्ञां सन्ध्यादिषड्गुणान्तर्गतगुण- विशेषः । तत्तु उपचितशक्तेः कृतमूलराष्ट्र- रक्षस्य शत्रोरास्कन्दनाय यात्रा । इति भरतः ॥ (यथा, देवीभागवते । ५ । ४ । ११ । “यानमप्यधुना नैव कर्त्तव्यं सहसा पुनः ॥” यान्त्यनेनेति । या + ल्युट् ।) हस्त्यश्वरथदोलादि । तत्पर्य्यायः । वाहनम् २ युग्यम् ३ पत्रम् ४ धोर- णम् ५ । इत्यमरः । २ । ८ । ५८ ॥ विमानम् ६ चङ्कु- रम् ७ यापनम् ८ गतिमित्रकम् ९ । इति शब्द- रत्नावली ॥ * ॥ (यथा, मनुः । ३ । ६४-६५ । “शिल्पेन व्यवहारेण शूद्रापत्यैश्च केवलैः । गोभिरश्वैश्च यानैश्च कृष्या राजोपसेवया ॥ अयाज्ययाजनैश्चैव नास्तिक्येन च कर्म्मणाम् । कुलान्याशु विनश्यन्ति यानि हीनानि मन्त्रतः ॥”) अथ चतुष्पदयानीद्देशः । “ये ब्रह्मजात्यादिविभेदतोऽमी मया निरुक्ता इह वाजिमुख्याः । दिशानया सर्व्वचतुष्पदानां भेदो विधेयो विदुषादरेण ॥ तथा यथाश्वादिकपोषणेन यानेन वा दोषगुणौ भवेताम् । तथा तथैवान्यचतुष्पदानां प्रकीर्त्तितौ दोषगुणौ बुधेन ॥ वरमयानमपोषणमेव वा वरमिवान्यशरीरमपोषणम् । न खलु दोषयुतं च चतुष्पदं स्तृशति पश्यति शोभनचेतनः ॥ सुराविन्दुर्दूषयति पयोघटशतं यथा । तथा सर्व्वं दूषयति दोषदुष्टश्चतुष्पदः ॥” इति चतुष्पदयानोद्देशः ॥ * ॥ अथ द्बिपदयानोद्देशः । “मानुषैः पक्षिभिर्व्वापि तथान्यैर्द्विपदैरपि । यानं स्याद्द्विपदं नाम तस्य भेदो ह्यनेकधा ॥ सामान्यञ्च विशेषश्च तस्य भेदो द्विधा भवेत् ॥” इति युत्तिकल्पतरुः ॥ * ॥ विशेषद्विपदयानन्तु चतुर्दालशब्दे निष्पदयानोद्देशस्तु नौकाशब्दे द्रष्टव्यम् ॥ (फलप्राप्तिहेतौ, त्रि । यथा, ऋग्वेदे । १० । ११० । २ । “तनूनपात् पथ ऋतस्य यानान् मध्वा समञ्जन् स्वदयासुजिह्व ॥” “यानान् फलप्राप्तिहेतून् पथो मार्गान् ।” इति तद्भाष्ये सायणः ॥ या + भावे ल्युट् । गतिः । यथा, वाभटे शारीरस्थाने षष्ठेऽध्याये । “यानं खरोष्ट्रमार्ज्जारकपिशार्द्दलशूकरैः । यस्य प्रतैः शृगालैर्वा स मृत्योर्वर्त्तते मुखे ॥”)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यान नपुं।

राज्यगुणः

समानार्थक:सन्धि,विग्रह,यान,आसन,द्वैध,आश्रय

2।8।18।2।3

राज्याङ्गानि प्रकृतयः पौराणां श्रेणयोऽपि च। सन्धिर्ना विग्रहो यानमासनं द्वैधमाश्रयः॥

वैशिष्ट्य : राजा

पदार्थ-विभागः : , गुणः

यान नपुं।

वाहनम्

समानार्थक:वाहन,यान,युग्य,पत्र,धोरण

2।8।58।1।2

सर्वं स्याद्वाहनं यानं युग्यं पत्रं च धोरणम्. परम्परावाहनं यत्तद्वैनीतकमस्त्रियाम्.।

अवयव : यानाद्यङ्गः

 : नौका, शकटम्, परम्परावाहनम्

पदार्थ-विभागः : वाहनम्, द्रव्यम्, पृथ्वी, चलनिर्जीवः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यान¦ न॰ या--भावे ल्युट्।

१ गमने उपचितशक्तेः राज्ञः मूल-राष्ट्रादिरर्क्षा कृत्वा रिपोरास्कन्दनाय

२ गमने च अमरः। करणे ल्युट्।

३ गमनसाधने रथादौ अमरः।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यान¦ n. (-नं)
1. Any vehicle or form of conveyance, as a carriage, a litter, a horse, an elephant, &c.
2. Going, marching, proceeding.
3. In- vading, marching against an enemy. E. या to go, aff. ल्युट् |

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यानम् [yānam], [या भावे-ल्युट्]

Going, moving, walking, riding; as गजयानम्, उष्ट्र˚, रथ˚ &c.

A voyage, journey; समुद्र- यानकुशलाः Ms.8.157; Y.1.84.

Marching against, attacking (one of the six Guṇas or expedients in politics); अहितान् प्रत्यभीतस्य रणे यानम् Ak.; Ms.7.16.

A procession, train.

A conveyance, vehicle, carriage, chariot; यानं सस्मार कौबेरम् R.15.45;13.69; Ku.6.76; Ms.4.12.

A litter, palanquin.

A ship, vessel.

(With Buddhists) The method of arriving at knowledge; the means of release from repeated births; cf. महायान, हीनयान.

An aeroplane (विमान); Bhāg.4.3.6. -नः Ved. A road, way. -Comp. -आसनम् marching and sitting quiet; Ms.7.162.-आस्तरणम् a carriage cushion; Mk. -करः a carpenter.-ग a. riding in a carriage; न यानगः Ms.4.12. -पात्रम् a ship, boat. -पात्रकम्, -पात्रिका a small boat. -भङ्गः shipwreck. -मुखम् the forepart of a carriage, the part where the yoke is fixed. -यात्रा a sea-voyage; Buddh.-यानम् driving or riding in a carriage. -शाला a coachhouse; यानशालां जगाम ह Rām.3.35.3. -स्वामिन् the owner of a vehicle; यानस्य चैव यातुश्च यानस्वामिन एव च Ms.8.29.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

यान mfn. leading , conducting (said of a road ; " to " gen. or adv. in त्रा) RV.

यान n. ( ifc. f( आ). )a journey , travel

यान n. going , moving , riding , marching etc. to( loc. or comp. )or upon( instr. or comp. )or against( acc. with प्रति) Mn. MBh. etc.

यान n. a vehicle of any kind , carriage , waggon , vessel , ship , litter , palanquin RV. etc.

यान n. (with Buddhists) the vehicle or method of arriving at knowledge , the means of release from repeated births (there are either 3 systems , the श्रावक-यान, the प्रत्येक-बुद्ध-य्or प्रत्येक-य्, and the महा-य्; or more generally only 2 , the महा-यानor " Great method " and the हिन-य्or " Lesser method " ; sometimes there is only " One Vehicle " , the एक-यान, or " one way to beatitude ") SaddhP. Dharmas. 2 (See. MWB. 159 etc. )

यान etc. See. p. 849 , col. 3.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

--a साध्य god. वा. ६६. १५.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

YĀNA : One of the royal qualities like Sandhi, Vigraha etc. (For more details see under Ṣaḍguṇas).


_______________________________
*6th word in right half of page 894 (+offset) in original book.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Yāna denotes ‘vehicle’ in the Rigveda and later.