भर्तृ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भर्तृ पुं।
पतिः
समानार्थक:धव,प्रिय,पति,भर्तृ
2।6।35।2।4
ज्ञातेयं बन्धुता तेषां क्रमाद्भावसमूहयोः। धवः प्रियः पतिर्भर्ता जारस्तूपपतिः समौ॥
पत्नी : पत्नी
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
भर्तृ पुं।
पोष्टा
समानार्थक:भर्तृ
3।3।59।2।2
हस्तौ तु पाणिनक्षत्रे मरुतौ पवनामरौ। यन्ता हस्तिपके सूते भर्ता धातरि पोष्टरि॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
भर्तृ पुं।
धाता
समानार्थक:भर्तृ,भूतात्मन्,उदार
3।3।59।2।2
हस्तौ तु पाणिनक्षत्रे मरुतौ पवनामरौ। यन्ता हस्तिपके सूते भर्ता धातरि पोष्टरि॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भर्तृ¦ पु॰ भृ--तृच्।
१ स्वामिनि
२ अधिपतौ अमरः।
३ राजनि
४ पोषके
५ धातरि च त्रि॰ मेदि॰ याजका॰ षष्ठ्यासमासः।
६ विष्णौ पु॰
“सवनो भावनो भर्त्ता” विष्णु स॰तस्य सत्त्वगुणेन पालनात् तथात्वम्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भर्तृ [bhartṛ], m. [भृ-तृच्]
A husband; यद्भर्तुरेव हितमिच्छति तत् कलत्रम् Bh.2.8; स्त्रीणां भर्ता धर्मदाराश्च पुंसाम् Māl.6.18.
A lord, master, superior; भर्तुः शापेन Me.1; गण˚, भूत˚ &c.
A leader, commander, chief; स्वभर्तृनामग्रहणाद्बभूव सान्द्रे रजस्यात्मपरावबोधः R.7.41.
A supporter, bearer, protector; भर्ता स्वानां श्रेष्ठः पुर एता भवति Bri. Up.1.3.18.
The creator.
N. of Viṣṇu; सवनो भावनो भर्ता V. Sah. -Comp. -गुणः the excellence or virtue of a husband; उत्कर्षं योषितः प्राप्ताः स्वैः स्वैर्भर्तृगुणैः शुभैः Ms.9.24. -घ्नी a woman who murders her husband; पाषण्ड्यानाश्रितास्तेना भर्तृघ्न्यः कामगादिकाः Y.3.6. -चित्त a. thinking of a husband; Ks.-दारकः a crown-prince, prince royal, young prince, an heirapparent (a term of address chiefly used in dramas). -दारिका a young princess (a term of address in dramas). -देवता, -दैवता idolizing a husband. -प्रिय, -भक्त a. devoted to one's master. -लोकः the husband's world; पतिं या नाभिचरति मनोवाग्देहसंयता । सा भर्तृलोकमाप्नोति Ms. 5.165. -व्रतम् fidelity or devotion to a husband. (-ता) a virtuous and devoted wife; cf. पतिव्रता. -शोकः grief for the death of the husband. -हरिः N. of a celebrated author to whom are ascribed the three Śatakas (शृङ्गार, नीति and वैराग्य) and also वाक्यपदीय and भट्टि- काव्य. -हार्यधन a. (a slave) whose possessions may be taken by his master; न हि तस्यास्ति किंचित् स्वं भर्तृहार्यधनो हि सः Ms.8.417. -हीन a. abandoned by a master.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भर्तृ m. (once in S3Br. भर्तृ)a bearer([ cf. Lat. fertor]) , one who bears or carries or maintains (with gen. or ifc. ) RV. S3Br. MBh.
भर्तृ m. a preserver , protector , maintainer , chief , lord , master RV. etc. ( f( त्री). a female supporter or nourisher , a mother AV. Kaus3. TBr. )
भर्तृ m. a husband RV. v , 58 , 7 Mn. MBh. etc.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Bhartṛ, besides having the literal sense of ‘bearer,’ means ‘supporter’ or ‘master’ in the older literature;[१] but it is doubtful whether the sense of ‘husband’ is ever found there. In one passage of the Rigveda[२] ‘husband’ is certainly the most natural sense, but, as Delbrück[३] correctly remarks, even there ‘father’ may be meant, since ‘mother’ is here and there[४] called Bhartrī.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भर्तृ पु.
‘भर्त्रा सन् भ्रियमाणो--- से प्रारम्भ होने वाला एक सूक्त, जिसका प्रयोग अन्न, वाक् एवं श्रद्धा को अर्पित इष्टि में गौण आहुतियों के लिए किया जाता है, श्रौ.को. (अं.) I.ii.893; एक दूसरे प्रसङ्ग में इसका प्रयोग मृत शरीर (शव) को ले जाते समय किया जाता है, वही, पृ. 11.16; -सूक्त एक सूक्त का नाम, श्रौ.को. (सं.) I.816; तै.आ. 3.14।