कीलाल

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलालम्, क्ली, (कीलं वह्निज्वालां अलति वारय- तीति । कील + अल् + कर्म्मण्यण् । यद्वा कीलात् वह्निशिखायाः शिखाग्रहणेनात्र वह्नेरेव ग्रहण- मिति ध्येयम्, अतएवाग्नेः सकाशात् अलति- पर्य्याप्नोति उत्पद्यते इति यावत् “अग्नेरापः” इति श्रुतेः । अल् + अच् ।) जलम् । (यथा, शङ्क- रकविकृते अम्बाष्टके २ । “कूलातिगामिभयतूलावलिज्वलनकीलानिजस्तुति- विधाकोलाहलक्षपितकालामरी कुशलकीलाल- पोषणनभाः” ॥) रक्तम् । इत्यमरः ३ । ३ । १९९ ॥ (और्व्वाग्नेः कीलं आलाति । आला + कः ।) अमृतम् । मधु । इति शब्दरत्नावली ॥ (पुं कीलाय वन्धाय अलति पर्य्याप्नोतीति । पशुः ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलाल नपुं।

जलम्

समानार्थक:अप्,वार्,वारि,सलिल,कमल,जल,पयस्,कीलाल,अमृत,जीवन,भुवन,वन,कबन्ध,उदक,पाथ,पुष्कर,सर्वतोमुख,अम्भस्,अर्णस्,तोय,पानीय,नीर,क्षीर,अम्बु,शम्बर,मेघपुष्प,घनरस,कम्,गो,काण्ड,घृत,इरा,कुश,विष

1।10।3।2।2

आपः स्त्री भूम्नि वार्वारि सलिलं कमलं जलम्. पयः कीलालममृतं जीवनं भुवनं वनम्.।

अवयव : जलकणः,मलिनजलम्

वैशिष्ट्यवत् : निर्मलः

 : जलविकारः, मलिनजलम्, अर्घ्यार्थजलम्, पाद्यजलम्, शुण्डानिर्गतजलम्, ऋषिजुष्टजलम्, अब्ध्यम्बुविकृतिः

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, जलम्

कीलाल नपुं।

रक्तम्

समानार्थक:रुधिर,असृज्,लोहित,अस्र,रक्त,क्षतज,शोणित,कीलाल

3।3।200।2।1

लीला विलासक्रिययोरुपला शर्करापि च। शोणितेऽम्भसि कीलालं मूलमाद्ये शिफाभयोः॥

पदार्थ-विभागः : अवयवः

कीलाल नपुं।

आकाशः

समानार्थक:द्यो,दिव्,अभ्र,व्योमन्,पुष्कर,अम्बर,नभस्,अन्तरिक्ष,गगन,अनन्त,सुरवर्त्मन्,ख,वियत्,विष्णुपद,आकाश,विहायस्,विहायस्,नाक,द्यु,अव्यय,तारापथ,अन्तरिक्ष,मेघाध्वन्,महाबिल,शकुन,गगन,कीलाल,रोदस्,रोदसी

3।3।200।2।1

लीला विलासक्रिययोरुपला शर्करापि च। शोणितेऽम्भसि कीलालं मूलमाद्ये शिफाभयोः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, आकाशः

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलाल¦ पु॰ कीलाय बन्धाय अलति पर्य्याप्नोति अल--अच्

४ त॰।

१ पशौ

२ बन्धनयोग्ये त्रि॰ मेदि॰।
“कीलां वह्नि-शिखां कीलं मृत्युबन्धं वाऽलति वारयति अल--अण्उप॰ स॰।

३ {??}ले कीलां त{??}द्वर्णमलति याति

४ रुधिरे न॰ अमरः

५ अमृते

६ मधुनि च शब्दर॰। मधुनः शीघ्रसंग्राहकत्वेन बन्धहेतुत्वात् तथात्वम्।
“ऊर्जं वहन्तीरमृतं घृतं पयः कीलालं परिस्रुतम्” यजु॰

२ ,

४ ,

७ ।

७ रसे पु॰।
“अथोअन्नाय कीलालः उपहूतोगृहेषु” यजु॰

३ ,

१३ , तत्र रुधिरे
“सद्यःकृत्तकठोरकण्ठ-विगलत्कीलालधारोज्ज्वलैः”। जले
“कीलालजं न खादेयंकरिष्ये चासुरव्रतम्”। भा॰ व॰ अ॰
“कीलालजं जलजम्”।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलाल¦ n. (-लं)
1. Water.
2. Blood.
3. Amrita, the food of the gods.
4. Honey. E. कील flame, and अल what opposes, &c. or कील a stake, &c. and अल what adorns; from अल् with अण् aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलालः [kīlālḥ], 1 A heavenly drink similar to Amṛita, beverage of the gods.

Honey.

A beast.

लम् Blood. जलयन्त्रजलाकारकीलालोत्कलिकाकुलाः Śiva. B.14.33. बद्धः सत्यमपां निधिर्जलनिधिः कीलालधिस्तोयधिः Udb.

water-Comp. -जम् Flesh. -धिः the ocean. -पः a demon, goblin; न धर्मनिरतः कीलालपो नासुरः.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलाल m. a sweet beverage (also a heavenly drink similar to अमृत, the food of the gods) AV. VS. Kaus3.

कीलाल n. id. Naigh. ii , 7

कीलाल n. blood Prab.

कीलाल n. water L.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Kīlāla, a word denoting a ‘sweet drink,’ is found in all the later Saṃhitās, but not in the Rigveda. As the Surā-kāra, ‘maker of Surā,’ is dedicated in the list of victims in the human sacrifice (Puruṣamedha) to Kīlāla, it must have been a drink of somewhat the same nature as the Surā itself, possibly, as Zimmer suggests, a kind of rum.

Vedic Rituals Hindi

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

कीलाल न.
मीठा पेय, शां.श्रौ.सू. 4.5.3; (कीलालम्=अन्नरसम्, उव.वा.सं. 2.34)।