कृकलास
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कृकलासः, पुं, (कृकं कण्टं लासयति शोभान्वितं करोतीति । कृक + लस + णिच् अच् ।) जन्तु- विशेषः । का~कलास् इति भाषा ॥ (यथा, भागवते । ८ । १० । ११ । “शिवाभिराखुभिः केचित् कृकलासैः शशैर्नरैः” ।) तत्पर्य्यायः । सरटः २ । इत्यमरः । २ । ५ । १२ ॥ वेदारः ३ क्रकचपात् ४ तृणाञ्जनः ५ प्रतिसूर्य्यः ६ । इति त्रिकाण्डशेषः ॥ प्रतिसूर्य्यकयानकः ७ वृत्तिस्थः ८ कण्टकागारः ९ दुरारोहः १० द्रुमा- श्रयः ११ । इति राजनिर्घण्टः ॥ (सूर्य्यवंशोद्भवो- नृगनामको राजा ब्रह्मगोहरणेन कृकलासत्वं गतस्तद्विवरणं महाभारते १३ । ७० अध्याये । उक्तं यथा, -- “अत्रैव कीर्त्त्यते सद्भिर्ब्राह्मणस्वाभिमर्षणे । नृगेण सुमहत्कृच्छ्रं यदवाप्तं कुरूद्वह ! ॥ अदृश्यत महाकूपस्तृणवीरुत्समावृतः । प्रयत्नं तत्र कुर्व्वाणास्तस्मात् कूपाज्जलार्थिनः ॥ श्रमेण महता युक्तास्तस्मिंस्तोये सुसंवृते । ददृशुस्ते महाकायं कृकलासमवस्थितम् ॥ तस्य चोद्धरणे यत्नमकुर्व्वंस्ते सहस्रशः । प्रग्रहैश्चर्म्मपट्टैश्च तं बद्ध्वा पर्व्वतोपमम् । नाशक्नुवन् समुद्धर्त्तुं ततो जग्मुर्जनार्द्दनम् । खमावृत्योदपानस्य कृकलासः स्थितो महान् । तस्य नास्ति समुद्धर्त्तेत्येतत् कृष्णे न्यवेदयन्” ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कृकलास पुं।
सरटः
समानार्थक:सरट,कृकलास
2।5।12।3।2
उन्दुरुर्मूषकोऽप्याखुर्गिरिका बालमूषिका। सरटः कृकलासः स्यान्मुसली गृहगोधिका॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, सरीसृपः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कृकलास¦ पुंस्त्री कृकं कण्ठं लासयति लस--णिच् अच्। सरटे(कां कलास) पक्षिणि अमरः स्त्रियां जातित्वात् ङीष्। कृकलासस्यानिष्टसूचकत्वं तच्छान्तिश्च शान्तिशब्दे दृश्यात्रिका॰ तालव्यान्तः पाठः पृषो॰।
“ददृशुस्ते महाकायंकृकलासमवस्थितम्”।
“खमावृत्योदपानस्य कृकलासःस्थितोमहान्” भा॰ आनु॰
७० अ॰। स्वार्थे क तत्रार्थे। स्त्रियां ङीष्। पृषो॰ कृकुलासोऽप्यत्र अमरटीका।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कृकलास¦ m. (-सः) A lizard, chameleon. E. कृक the throat, and लस् to play, &c. affix अण्; also कृकलाश।
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कृकलास m. a lizard , chameleon MaitrS. VS. S3Br. etc.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Kṛkalāsa denotes the ‘chameleon’ mentioned in the list of sacrificial victims at the horse sacrifice in the Yajurveda[१] and later.[२] The female chameleon, Kṛkalāsī, is also referred to in the Brāhmaṇas.[३] See Godhā and Śayaṇḍaka.