नभ्य
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नभ्यम्, त्रि, नभस्येदमित्यर्थे ष्यञ्प्रत्ययः । नभसम्बन्धि । (नाभये हितम् । नाभि + “उगवादिभ्यो यत् ।” ५ । १ । २ । इति यत् । “नाभि नभञ्च ।” इति नभादेशः । रथाङ्गम् । “नभ्योऽक्षः । नभ्य- मञ्जनम् । रथनाभावेवेदम् ॥” इति सिद्धान्त- कौमुदी ॥)
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नभ्य¦ त्रि॰ नाभये रथचक्रावयवभेदायहितम् तामर्हति वागवादि॰ यत्
“नाभिर्नभञ्च” पा॰ ग॰ नभादेशः। रथा-दिचक्रावयवहिते
१ तैलादौ
२ तदर्हे च
“तदेतन्नभ्यंयदयमात्मा” शत॰ ब्रा॰
१४ ।
४ ।
३ ।
२३
“तदेव रथचक्र-दृष्टान्तेन स्पष्टयति नाभिश्चक्रापण्डिका नाभ्यै हितंनाभिमर्हतीति वा नभ्यम् तदेतल्लोके प्रसिद्धं चक्रपि-ण्डिकास्थानीयम्, किं तत् यदयमात्मा योऽयं शरी-रम्” भा॰।
३ अक्षे
४ रथचक्रानुगुणे अञ्जने च।
“न-भ्योऽक्षः नभ्यमञ्जनं रथचक्रनाभावेवेदम्” सि॰ कौ॰।
“नभ्योऽक्ष इति सच्छिद्रो रथाङ्गावयवो नाभिस्तदनुप्र-विष्टः काष्ठविशेषोऽक्षः स च तदनुगुणत्वात् नाभयेहितः। अञ्जनं तैलाभ्यङ्गः तदपि स्नेहमयत्वात् नाभयेहितम्” मनो॰। शब्दकल्पद्रुमे नभ्यशब्दस्य नभःप्रकृति-कत्वेन साधनमन्यार्थपरत्वकथनञ्च निर्मूलम्।
“पश्चादु-त्तरवेदेस्त्रिषु प्रक्रमेषु मत्या वा मग्यस्थे अभिमन्त्रयतेऽत्ररमेथामिति” कात्या॰ श्रौ॰
८ ।
४ ।
५
“नध्यमं चक्रस्य फलकंनभ्यम्
“नाभिर्नभं चेति” प्रत्ययसंनियोगेन नाभेर्नभभावःनभ्ये तिष्ठतो नभ्यस्थे मध्यमे च फलके स्थापयेदि-त्यर्थः” कर्कः।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नभ्य¦ mfn. (-भ्यः-भ्या-भ्यं) Relating to the nave of a wheel, resembling it, &c. E. नभ for नाभि, and यत् aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नभ्य [nabhya], a. Cloudy, misty. -भ्यम् The central part of a wheel; cf. नाभि. तदेतन्नभ्यम् Bṛi. Up.1.5.15.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
नभ्य mfn. foggy , moist , cloudy S3a1n3khGr2.
नभ्य n. the centre part of a wheel , the nave AV. Br. etc.
नभ्य n. the middle(603822 -स्थmfn. standing in the -mmiddle) S3Br.
नभ्य mfn. (according to g. गव्-आदिfr. नाभि)belonging to or fit for a nave Un2. iv , 125 Sch.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Nabhya, the ‘nave’ of the wheel, is mentioned in the Atharvaveda[१] and later.[२] See also Nābhi.