भङ्ग
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्गः, पुं, (भज्यते इति । भञ्ज + कर्म्मणि घञ् ।) तरङ्गः । इत्यमरः । १ । १० । ५ ॥ पराजयः । (भन्ज् + भावे घञ् ।) भेदः । रोगविशेषः । इति मेदिनी । गे, १३ ॥ (रोगविशेषार्थे यथा, -- “पातघातादिभिर्द्वेधा भङ्गोऽस्थ्नां सन्ध्यसन्धितः । प्रसारणाकुञ्चनयोरशक्तिः सन्धिमुक्तता ॥ इतरस्मिन् भृशं शोफः सर्व्वावस्थास्वतिव्यथा । अशक्तिश्चेष्टितेऽल्पेऽपि पीड्यमाने सशब्दता ॥ समासादिति भङ्गस्य लक्षणं बहुधा तु तत् । भिद्यते भङ्गभेदेन तस्य सर्व्वस्य साधनम् ॥ यथास्यादुपयोगाय तथा तदुपदेक्ष्यते । प्राप्याणुदारि यत्त्वस्थि स्पर्शे शब्दं करोति यत् । यत्रास्थिलेशः प्रविशेन्मध्यमस्थ्नो विदारितः । भग्नं यच्चाभिधातेन किञ्चिदेवावशेषितम् ॥ उन्नम्यमानं क्षतयत् यच्च मज्जति मज्जति । तद्दुःसाध्यं कृशाशक्तवातलाल्पाशिनामपि ॥ भिन्नं कपालं यत्कट्यां सन्धिमुक्तं च्युतञ्च यत् । जघनं प्रतिपिष्टञ्च भग्नं यत्तद्विवर्ज्जयेत् ॥ असंश्लिष्टकपालञ्च ललाटं चूर्णितन्तथा । यच्च भग्नं भवेच्छङ्खशिरः पृष्ठस्तनान्तरे । कौटिल्यम् । भयम् । विच्छित्तिः । इति हेम- चन्द्रः ॥ (विच्छित्त्यर्थे व्यवहारो यथा, -- “षड्धातुविभागो वियोगः सजीवापगमः सप्राणनिरोधः स भङ्गः स्वलोकस्वभावः । इति चरके शारीरस्थाने पञ्चमेऽध्याये ॥) रोगमात्रम् । इति राजनिर्घण्टः ॥ गमनम् । जलनिर्गमः । इत्यजयपालः ॥ (नागभेदः । यथा, महाभारते । १ । ५७ । ९ । “उच्छिखः शरभा भङ्गो विल्वतेजा विरोहणः ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्ग पुं।
तरङ्गः
समानार्थक:भङ्ग,तरङ्ग,ऊर्मि,वीचि
1।10।5।2।1
मेघपुष्पं घनरसस्त्रिषु द्वे आप्यमम्मयम्. भङ्गस्तरङ्ग ऊर्मिर्वा स्त्रियां वीचिरथोर्मिषु॥
: महातरङ्गः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, जलम्
भङ्ग पुं।
पराजयः
समानार्थक:भङ्ग,पराजय,अभिषङ्ग
2।8।111।2।3
प्रद्रावोद्द्रावसंद्रावसंदावा विद्रवो द्रवः। अपक्रमोऽपयानं च रणे भङ्गः पराजयः॥
पदार्थ-विभागः : , गुणः, मानसिकभावः
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्ग¦ पु॰ भन्ज--भावादौ घञ्।
१ तरङ्गे अमरः
२ पराजये।
३ खण्डे
४ रोगभेदे मेदि॰
५ कौटिल्ये
६ भये
७ पत्ररचनाभेदेहेम॰।
८ गमने
९ जलनिर्गमे च अजयपालः
१० मातुला-याम्, अमरः।
११ शणाख्ये
१२ शस्ये त्रिवृतायां (तेउडी)
१३ विजयायाञ्च (भाङ्) स्त्री।
१४ रोगमात्रे पु॰ राजनि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्ग¦ m. (-ङ्गः)
1. Breaking, splitting.
2. A chasm, a fissure, a division.
3. Defeat, discomfiture.
4. Disappointment.
5. Fear.
6. Dishonesty, fraud, circumvention, cheating.
7. Going, motion.
8. A wave.
9. A water-course, a canal.
10. Disease in general.
11. A disease, (hemi- plegia, palsy.)
12. Interruption of the voice. f. (-ङ्गा)
1. Hemp, (Cannabis sativa.)
2. A plant, commonly Teori.
3. A fibrous plant from which a sort of flax is obtained, (Crotolaria juncea.) E. भञ्ज् to break, aff. अच् |
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्गः [bhaṅgḥ], [भञ्ज्-भावादौ घञ्]
Breaking, breaking down, shattering, tearing down, splitting, dividing; भङ्गः स जिष्णोर्धृतिमुन्ममाथ Ki.17.29. वार्यर्गलाभङ्ग इव प्रवृत्तः R.5.45.
A break, fracture, breach.
Plucking off, lopping; आम्रकलिकाभङ्ग Ś.6.
Separation, analysis.
A portion, bit, fragment, detached portion; पुष्पोच्चयः पल्लवभङ्गभिन्नः Ku.3.61; R.16.16.
Fall, downfall, decay, destruction, ruin; as in राज्य˚, सत्त्व˚ &c.
Breaking up, dispersion; यात्राभङ्ग Māl.1.
Defeat, overthrow, discomfiture, rout; भग्ने भग्नमवाप्नुयात् Pt.4.41; प्रसभं भङ्गमभङ्गुरोदयः (नयति) Śi.16.72.
Failure, disappointment, frustration; तत्पूर्वभङ्गे वितथप्रयत्नः R.2.42. (v. l.); आशाभङ्ग &c.
Rejection, refusal; अभ्यर्थनाभङ्गभयेन साधुर्माध्यस्थमिष्टे$- प्यवलम्बते$र्थे Ku.1.52.
A chasm, fissure.
Interruption, obstacle, disturbance; निद्रा˚, गति˚ Ki.17.29.
Non-performance, suspension, stoppage.
Taking to flight, flight.
(a) A bend, fold. (b) A wave; क्षौमे भङ्गवती तरङ्गतरले फेनाम्बुतुल्ये वहन् Nāg.5.2; ज्वालाभङ्गैः (= Wavelike flames) Nāg.5.21.
Contraction, bending, knitting; ग्रीवाभङ्गाभिरामम् Ś1.7; so भ्रूभङ्ग U.5.36.
Going, motion.
Paralysis.
Fraud, deceit.
A canal, water-course.
A circumlocutory or round-about way of speaking or acting; see भङ्गि.
Hemp.
(With Buddhists) The constant decay taking place in the universe; constant change.
(With Jainas) A dialectical formula beginning with स्यात्. -Comp. -नयः removal of obstacles. -वासा turmeric. -सार्थ a. dishonest, fraudulent.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भङ्ग etc. See. p. 744 , col. 3.
भङ्ग mfn. breaking , bursting (said of the सोम) RV. ix , 61 , 13
भङ्ग m. breaking , splitting , dividing , shattering , breaking down or up VS. etc.
भङ्ग m. a break or breach( lit. and fig. ) , disturbance , interruption , frustration , humiliation , abatement , downfall , decay , ruin , destruction Mn. MBh. etc.
भङ्ग m. fracture(See. अस्थि-भ्)
भङ्ग m. paralysis , palsy L.
भङ्ग m. bending , bowing , stretching out(See. कर्ण-, गात्र-, -ग्रीवा-भ्)
भङ्ग m. knitting , contraction(See. भ्रू-भ्)
भङ्ग m. separation , analysis (of words) Sa1h.
भङ्ग m. overthrow , rout , defeat (also in a lawsuit) Hit. Ka1m. Ya1jn5. Sch.
भङ्ग m. rejection , refusal Ka1lid.
भङ्ग m. refutation Sarvad.
भङ्ग m. panic , fear Ra1jat.
भङ्ग m. pain(See. पार्श्व-भ्)
भङ्ग m. a piece broken off , morsel , fragment Ka1lid. Ka1d.
भङ्ग m. a bend , fold , सह्.( cf. वस्त्र-भ्); a wave Ragh. Gi1t. ([ cf. Lith. banga4])
भङ्ग m. a water-course , channel L.
भङ्ग m. fraud , deceit L.
भङ्ग m. a tortuous course , roundabout way of speaking (= or w.r. for भङ्गि) Sarvad.
भङ्ग m. toilet , fashion (for भङ्गि?) Var.
भङ्ग m. = गमनL.
भङ्ग m. N. of a serpent-demon MBh.
भङ्ग m. (with Buddhists) the constant decay taking place in the universe , constant flux or change
भङ्ग m. (with जैनs) a dialectical formula beginning with स्यात्See.
भङ्ग m. hemp AV.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
BHAṄGA : A serpent born in the Takṣaka dynasty. Bhaṅga was burnt to ashes at the Serpent Yajña per- formed by King Janamejaya. (M.B., Chapter 57, Verse 9).
_______________________________
*10th word in left half of page 116 (+offset) in original book.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Bhaṅga, ‘hemp,’ is mentioned in the Atharvaveda.[१] In the Rigveda[२] it is an epithet of Soma, presumably[३] in the sense of ‘intoxicating,’ which then came to designate hemp.[४]
- ↑ xi. 6, 15;
conceivably in Śāṅkhāyana Āraṇyaka, xii. 14, but not probably. - ↑ ix. 61, 13.
- ↑ Schrader, Prehistoric Antiquities, 299.
- ↑ Hence the modern ‘Bang’ or Bhang,’ an intoxicant made from the dried leaves and small stalks of hemp, taken either by smoking or by eating when mixed up into a sweetmeat.
Cf. Zimmer, Altindisches Leben, 68;
Grierson, Indian Antiquary, 23, 260;
Yule and Burnell, Hobson-Jobson, s.v. Bang.