भ्रातृव्य
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्यः, पुं, (भ्रातुरपत्यमिति । “भ्रातुर्व्यच्च ।” ४ । १ । १४४ । इति व्यत् ।) भ्रातृपुत्त्रः । (यथा, राजतरङ्गिण्याम् । ८ । २८४२ । “जयराजानुजं राज्ञा यशोराजं बिवेशितम् । तन्मतेनावचस्कन्द भ्रातृव्यं राजकाभिधः ॥” भ्रातृ + “व्यन् सपत्ने ।” ४ । १ । १४५ । इति व्यन् ।) शत्रुः । इति हेमचन्द्रः ॥ (यथा, भागवते । ५ । ११ । १७ । “भ्रातृव्यमेतं त्वमदभ्रवीर्य्य- मुपेक्षयाध्येधितमप्रमत्तः ॥” “तस्मात् भ्रातृव्यम् शत्रुम् ।” इति तट्टीकायां स्वामी ॥)
अमरकोशः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्य पुं।
भ्रातृपुत्रः
समानार्थक:भ्रात्रीय,भ्रातृज,भ्रातृव्य
3।3।146।2।2
तुरङ्गगरुडौ तार्क्ष्यौ निलयापचयौ क्षयौ। श्वशुर्यौ देवरश्यालौ भ्रातृव्यौ भ्रातृजद्विषौ॥
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
भ्रातृव्य पुं।
शत्रुः
समानार्थक:रिपु,वैरिन्,सपत्न,अरि,द्विषत्,द्वेषण,दुर्हृद्,द्विष्,विपक्ष,अहित,अमित्र,दस्यु,शात्रव,शत्रु,अभिघातिन्,पर,अराति,प्रत्यर्थिन्,परिपन्थिन्,भ्रातृव्य,वृत्र
3।3।146।2।2
तुरङ्गगरुडौ तार्क्ष्यौ निलयापचयौ क्षयौ। श्वशुर्यौ देवरश्यालौ भ्रातृव्यौ भ्रातृजद्विषौ॥
वैशिष्ट्यवत् : वैरम्
: क्षुद्रशत्रुः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्य¦ पु॰ भ्रातुः पुत्रः भ्रातृ + व्यत्।
१ भ्रातुष्पुत्रे
२ शत्रौ चहेमच॰
“अतिपाप्मानं भ्रातृव्यं क्षपयति य एतया स्तु-ते” ता॰ ब्रा॰
२ ।
७ ।
२ ।
शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्य¦ m. (-व्यः)
1. A brother's son.
2. An enemy. E. भ्रातृ a brother, व्य aff.
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्यः [bhrātṛvyḥ], [भ्रातुः पुत्रः व्यत्]
A brother's son, nephew.
An enemy, adversary; आत्मना परास्य द्विषन् भ्रातृव्या भवति Bṛi. Up.1.3.7; तस्माद्भयं नो भूयिष्ठं भ्रातृव्याच्च वृकोदरात् Mb.7.24.18.
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्य m. a father's brother's son , cousin AV. Ra1jat.
भ्रातृव्य m. (mostly with अ-प्रिय, द्विषत्etc. ) a hostile cousin , rival , adversary , enemy AV. VS. Br. R. BhP.
भ्रातृव्य n. (with इन्द्रस्य)N. of a सामन्A1rshBr.
Vedic Index of Names and Subjects[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Bhrātṛvya is found in one passage of the Atharvaveda,[१] where, being named with brother and sister, it must be an expression of relationship. The sense appears to be ‘(father's) brother's son,’ ‘cousin,’[२] this meaning alone accounting for the sense of ‘rival,’ ‘enemy,’ found elsewhere in the Atharvaveda,[३] and repeatedly in the other Saṃhitās and the Brāhmaṇas.[४] In an undivided family the relations of cousins would easily develop into rivalry and enmity. The original meaning may, however, have been ‘nephew,’[५] as the simple etymological sense would be ‘brother's son’; but this seems not to account for the later meaning so well. The Kāṭhaka Saṃhitā[६] prescribes the telling of a falsehood to a Bhrātṛvya, who, further, is often given the epithets ‘hating’ (dviṣan) and ‘evil’ (apriya, pāpman) in the later Saṃhitās and the Brāhmaṇas.[७] The Atharvaveda[८] also contains various spells, which aim at destroying or expelling one's ‘rivals.’
Vedic Rituals Hindi[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
भ्रातृव्य पु.
(भ्रातृ + व्यन्, व्यन्त्सपत्ने, पा. 4.1.145) शत्रु भतीजा, जिससे यजमान कुछ लेना चाहता है और उसका नाम लेता है, भा.श्रौ.सू. 4.19.2 (दर्श)। यह भी प्रतिपादित है कि आदित्य-प्याले के कर्षण तक यजमान महावेदि के बाहर ही रहना चाहिए, यदि उसका शत्रु भतीजा सोम याग का अनुष्ठान कर रहा हो, भा.श्रौ.सू. 14.8.3, तृतीय सवन के दौरान; तुल. आप.श्रौ.सू. 13.9.4।
- ↑ v. 22, 12, and perhaps x. 3, 9.
- ↑ The word is rendered ‘cousin’ by Whitney in his Translation of the Atharvaveda (x. 6, 1;
xv. 1, 8). - ↑ ii. 18, 1;
viii. 10, 18. 33;
x. 9, 1. - ↑ Taittirīya Saṃhitā, iii. 5, 9, 2, etc.;
Kāṭhaka Saṃhitā, x. 7;
xxvii. 8;
Vājasaneyi Saṃhitā, i. 17;
Aitareya Brāhmaṇa, iii. 7, etc.;
Śatapatha Brāhmaṇa, i. 1, 1, 21, etc.;
Pañcaviṃśa Brāhmaṇa, xii. 13, 2. Cf. Rv. viii. 21, 13. - ↑ Whitney, in his Translation of the Atharvaveda (ii. 18, 1), while rendering the word by ‘adversary,’ explains it in a note as meaning literally ‘nephew,’ or ‘brother's son.’
- ↑ xxvii. 8.
- ↑ See several of the passages given in n. 4.
- ↑ ii. 18, 1;
x. 9, 1, etc. Cf. Tait tirīya Saṃhitā, i. 3. 2, 1, etc.
Cf. Delbrück, Die indogermanischen Verwandtschaftsnamen, 501, 506, 507, who thinks it means a kind of brother, and through early family conditions was restricted to cousins;
Bo7htlingk and Roth, St. Petersburg Dictionary, s.v.;
Weber, Indische Studien, 17, 307.