वाजिन्
संस्कृतम्
[सम्पाद्यताम्]- वाजिन्, अश्र्वः, घोटकः, तिरगः, तुरङ्गः, पालकः, वाहः, रत्थ्यः, हयः, तुरंगमः, हरिः, सु्पर्णः, अक्रः, अमृतबन्धुः, अमृतसहोदरः, अरावन्, अर्वत्, अर्हसानः, अविष्ठुः, किङ्किरः, किन्विन्, किन्धिन्, कीकटः, कीकटकः, कुण्डिन्, कुरुटिन्, केशरिन्, क्रमणः, क्रान्तः, ॠतुपशुः, खरुः, ग्रहभोजनः, गुहः, चामरिन्, घोटः, टारः, तुरंगः, दुर्मुखः, धाराटः, धुर्यः, निगालवत्, पिञ्जरः, पीथिः, प्रकीर्णः, बाहः, ब्रह्माग्रभूः, प्रचेलः, प्रमथः, प्रयागः, मरुद्रथः, माषाशः, मयः, राजस्कन्धः, राजवाहः, रामः, रसिकः, यज्ञपशुः, ययुः, युद्धसारः, लक्ष्मीपुत्रः, वाहनश्रेष्ठः, वारुः,वीक्ष्यः, वोरुखानः, वृषलः, व्यतिः, श्रीभ्रातृः, श्रीपुत्रः।
नामः
[सम्पाद्यताम्]- वाजिन् नाम अश्र्वः, तुरंगमः।
- वाजिन् नाम शरः । - वाजिनः शत्रुसैन्यस्य समारब्धनवाजिनः - माघ १२-६२।
- वाजिन् नाम पक्षिः । वाजिबाणाश्वपक्षिषु - मेदिनी ।
पर्यायपदानि
[सम्पाद्यताम्]अनुवादाः
[सम्पाद्यताम्]- आङ्ग्लम्: horse होर्स्
- तमिल्: குதிரை (कुतिरै, பரி (परि)
- मलयाळम्:കുതിരकुतिरഅശ്വംअश्वम्
- हिन्दि: घोटा (ghoṛā) m, अश्व पु, तुरग पु
- [[गुजराती: ઘોડો (घोटो) पु
- टावोस्: kówena कॊवाना
- तॆलुगु: గుర్రము (तॆ), గుర్రం (गुरम्
- पोर्चुगीस्: cavalo (pt) m, égua (pt) f
- प्राकृतम्: (अस्स)
- पञ्जाबी: ਘੋੜਾ (घोटा) (ghōṛā) m
- बङ्गाली: ঘোড়া (bn) (घोटा)
- कन्नड: ಅಶ್ವ
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजी [न्] पुं, (वाजी वेगोऽस्त्यस्येति । वाज + इनिः ।) घोटकः । (यथा, रघुः । ३ । ४३ । “शतैस्तमक्ष्णामनिमेषवृत्तिभि- र्हरिं विदित्वा हरिभिश्च वाजिभिः ॥” वाजः पक्षोऽस्त्यस्येति ।) बाणः । पक्षी । इत्य- मरः ॥ वासकः । इति शब्दरत्नावली ॥ (वजति गच्छतीति । वज् + णिनिः । त्रि, चलनवान् यथा, वाजसनेयसंहितायाम् । २९ । १ । “वाजी वहन्वाजिनं जातवेदो देवानां वक्षि- प्रियमासधस्थम् ॥” “वजति वाजी । वजगतौ चलनवान् ।” इति तद्भाष्ये महीधरः ॥ * ॥ वाजमन्नमस्यास्तीति अन्नवान् । यथा, ऋग्वेदे । ३ । २ । १४ । “तमीमहे नमसा वाजिनं बृहत् ॥” “वाजिनं अन्नवन्तम् ।” इति तद्धाष्ये सायणः ॥ वाजः पक्षोऽस्त्यस्येति । पक्षविशिष्टः । यथा, भागवते । ४ । ७ । १६ । “मुष्णंस्तेज उपानीतस्तार्क्ष्येण स्तोत्र- बाजिना ॥”)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजिन् पुं।
पक्षी
समानार्थक:खग,विहङ्ग,विहग,विहङ्गम,विहायस्,शकुन्ति,पक्षिन्,शकुनि,शकुन्त,शकुन,द्विज,पतत्रिन्,पत्रिन्,पतग,पतत्,पत्ररथ,अण्डज,नगौकस्,वाजिन्,विकिर,वि,विष्किर,पतत्रि,नीडोद्भव,गरुत्मत्,पित्सन्त्,नभसङ्गम,पतङ्ग,वयस्
2।5।33।2।2
पतत्रिपत्रिपतगपतत्पत्ररथाण्डजाः। नगौकोवाजिविकिरविविष्किरपतत्रयः॥
अवयव : पक्षिपक्षः,पक्षमूलम्,अण्डम्
वैशिष्ट्यवत् : पक्षिशब्दः,पक्षिगतिविशेषः
वृत्तिवान् : पक्षीणां_हन्ता
: गरुडः, कपोतः, श्येनः, उलूकः, भरद्वाजपक्षी, खञ्जनः, कङ्कः, चाषः, भृङ्गः, काष्ठकुट्टः, चातकपक्षी, कुक्कुटः, चटकः, अशुभवादिपक्षिविशेषः, अशुभपक्षिभेदः, कोकिलः, काकः, कालकण्ठकः, चिल्लः, गृध्रः, शुकः, क्रौञ्चः, बकः, सारसः, चक्रवाकः, कलहंसः, कुररः, हंसः, आडिः, जतुका, तैलपायिका, मयूरः, पक्षिजातिविशेषः, भासः, मत्स्यात्खगः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, पक्षी
वाजिन् पुं।
अश्वः
समानार्थक:घोटक,वीति,तुरग,तुरङ्ग,अश्व,तुरङ्गम,वाजिन्,वाह,अर्वन्,गन्धर्व,हय,सैन्धव,सप्ति,तार्क्ष्य,हरि
2।8।44।1।1
वाजिवाहार्वगन्धर्वहयसैन्धवसप्तयः। आजानेयाः कुलीनाः स्युर्विनीताः साधुवाहिनः॥
अवयव : अश्वमध्यम्,अश्वगलसमीपभागः,अश्वनासिका,मृगपादः,मृगपुच्छः,केशवल्लाङ्गूलम्,अश्वखुरम्
पत्नी : अश्वा
सम्बन्धि2 : अश्वेन_दिनैकाक्रमणदेशः,अश्वशब्दः,खलीनः,अश्वारोहः
वैशिष्ट्यवत् : अश्वशब्दः,अश्वगतिविशेषः
जन्य : अश्वबालः
: विष्णोः_अश्वः, इन्द्राश्वः, कुलीनाश्वः, सम्यग्गतिमान्_वाजिः, वनायुदेशवाजिः, पारसीदेशवाजिः, काम्बोजदेशवाजिः, बाल्हिकदेशवाजिः, अश्वमेधीयवाजिः, अधिकवेगवाजिः, भारवाह्यश्वः, शुक्लाश्वः, रथवाहकाश्वः, अश्वबालः, श्रान्त्या_भूमौ_लुठिताश्वः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्येतरः, जन्तुः, स्तनपायी
वाजिन् पुं।
बाणः
समानार्थक:पृषत्क,बाण,विशिख,अजिह्मग,खग,आशुग,कलम्ब,मार्गण,शर,पत्रिन्,रोप,इषु,सायक,शिलीमुख,गो,काण्ड,वाजिन्,किंशारु,प्रदर,स्वरु,पीलु
3।3।107।2।1
प्रतियत्नावुभौ लिप्सोपग्रहावथ सादिनौ। द्वौ सारथिहयारोहौ वाजिनोऽश्वेषु पक्षिणः॥
अवयव : शरपक्षः,शराधारः
वृत्तिवान् : बाणधारिः
वैशिष्ट्य : बाणधारिः
: कामबाणः, सर्वलोहमयशरः, प्रक्षिप्तबाणः, विषसम्बद्धबाणः
पदार्थ-विभागः : उपकरणम्,आयुधम्
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजिन्¦ पु॰ वाजः वेमः पक्षो वा अस्त्यस्य इनि।
१ घोटके
२ वाणे
३ वा{??}के च शब्दर॰।
४ वेभवति त्रि॰ स्वियांङीप्। मा म।
५ {??}न्धायथ
६ प्राठक्याम्{??}[Page4873-a+ 38] राजनि॰।
७ देवभेदे पु॰। वाजिनशब्दे दृश्यम्।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजिन्¦ m. (-जी)
1. A horse.
2. An arrow.
3. A bird.
4. A plant (Justicia adhenatoda.) f. (-जिनी) A mare. E. वाज speed or a feather, &c., and इनि poss. aff.
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजिन् [vājin], a. [वाज-अस्त्यर्थे इनि]
Swift, quick.
Strong.
Winged; having anything for wings; मुष्णं- स्तेज उपानीतस्तार्क्ष्येण स्तोत्रवाजिना Bhāg.4.7.19. -m.
A horse; न गर्दभा वाजिधुरं वहन्ति Mk.4.17; सत्यमतीत्य हरितो हरींश्च वर्तन्ते वाजिनः Ś.1; R.3.43;4.25,67; Śi.18.31.
An arrow.
A follower of the Vājasaneyin branch of the Yajurveda; एतावदित्याह च वाजिनां श्रुतिः A. Rām.7.5.21.
The sun; ऊर्ध्वपवित्रो वाजिनीव स्वमृतमस्मि T. Up.1.1.
N. of Indra, Bṛihaspati and other gods.
A bird; शूलव्यालसमाकीर्णां प्राणिवाजिनि- षेविताम् Mb.7.14.16.
The number 'seven'.
नी A mare.
N. of Uṣas (dawn).
Food (Ved.).-Comp. -गन्धः Name of a tree, Physalis Flexuosa. (Mar. आसंध); Mātaṇga L.11.31. -दन्तः, -दन्तकः Adhatoda Vasika (Mar. अडूळसा). -पृष्ठः the globeamaranth. -भक्षः a chick-pea. (Mar. चणा, हरभरा). -भूः, -भूमिः a place abounding in horses. -भोजनः a kind of kidney-bean (Mar. मूग). -मेघः a horse-sacrifice.-योजकः a driver, groom. -राजः N. of Viṣṇu. -विष्ठा the Indian fig-tree (Mar. वड). -शाला a stable.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
वाजिन् mfn. swift , spirited , impetuous , heroic , warlike RV. etc. etc. (with रथm. a war-chariot ; superl. वाजिन्-तम)
वाजिन् mfn. strong , manly , procreative , potent RV. TS. Br.
वाजिन् mfn. winged , ( ifc. )having any thing for wings BhP.
वाजिन् mfn. feathered (as an arrow) Hariv.
वाजिन् m. a warrior , hero , man RV. (often applied to gods , esp. to अग्नि, इन्द्र, the मरुत्s etc. )
वाजिन् m. the steed of a war-chariot ib.
वाजिन् m. a horse , stallion Mn. MBh. etc.
वाजिन् m. N. of the number " seven " Gol. (See. अश्व)
वाजिन् m. a bridle L.
वाजिन् m. a bird L.
वाजिन् m. an arrow L.
वाजिन् m. Adhatoda Vasika L.
वाजिन् m. pl. " the Coursers " , a class of divine beings (prob. the steeds of the gods , but accord. to TBr. अग्नि, वायुand सूर्य) RV. Br. S3rS. ( वाजिनां सामN. of a सामन्A1rshBr. )
वाजिन् m. the school of वाजसनेय(so called because the Sun in the shape of a horse revealed to याज्ञवल्क्यpartic. यजुस्verses called अ-यातयामानिSee. ) VP.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Vājin in several passages of the Rigveda[१] denotes ‘steed’ with reference to its swiftness and strength. In one passage[२] it is perhaps, as Ludwig[३] thinks, a proper name, that of a son of Bṛhaduktha, but this view seems forced.