नेमि

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमिः, स्त्री, (नयति चक्रमिति । नी + “नियो मिः ।” उणां । ४ । ४३ । इति मिः ।) चक्र- परिधिः । रथचक्रस्य भूमिस्पर्शिभागः । तत्- पर्य्यायः । प्रधिः २ । इत्यमरः । २ । ८ । ५६ ॥ नेमी ३ । इति भरतः ॥ (यथा, रघुः । १ । ३९ । “मनोऽभिरामाः शृण्वन्तौ रथनेमिस्वनोन्मुखैः । षड्जसंवादिनीः केका द्विधा भिन्नाः शिख- ण्डिभिः ॥”) कूपोपरिस्थपट्टप्रान्तभागः । इति भरतः ॥ (प्रान्तभागः । यथा, रघुः । ९ । १० । “अजयदेकरथेन स मेदिनी- मुदधिनेमिमधिज्यशरासनः ॥”) भूमिस्थकूपपट्टः । इत्यन्ये । कूपस्य समीपे रज्जु- धारणार्थं त्रिदारुयन्त्रम् । इति स्वामी ॥ तत्- पर्य्यायः । त्रिका २ । इत्यमरः । १ । १० । २७ ॥ कूपनिकटसमानस्थानम् । यथा, -- “नेमिर्नेमीतिका च स्यात् कूपान्तिकसमस्थले ॥” इति शब्दरत्नावली ॥

नेमिः, पुं, जिनविशेषः । इति हेमचन्द्रः । १ । २८ ॥ तिनिशवृक्षः । इत्यमरः । २ । ४ । २६ ॥ मथुरादौ तिनाश इति ख्यातः ॥ (दैत्यविशेषः । यथा, भागवते । ८ । २१ । १९ । “हे विप्रचित्ते हे राहो हे नेमे श्रूयतां वचः । मा युध्यत निवर्त्तध्वं न नः कालोऽयमर्थकृत् ॥” नयति शत्रून् विनाशमिति । नी + “नियो मिः ।” उणां ४ । ४३ । इति मिः । वज्रः । इति निघण्टुः । २ । २० ॥)

अमरकोशः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमि स्त्री।

कूपस्यान्तरे_रज्ज्वादिधारणार्थदारुयन्त्रः

समानार्थक:नेमि,त्रिका

1।10।27।1।1

नेमिस्त्रिकास्य वीनाहो मुखबन्धनमस्य यत्. पुष्करिण्यां तु खातं स्यादखातं देवखातकम्.।

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, स्थानम्, मानवनिर्मितिः

नेमि स्त्री।

चक्रान्तभागः

समानार्थक:नेमि,प्रधि

2।8।56।1।3

चक्रं रथाङ्गं तस्यान्ते नेमिः स्त्री स्यात्प्रधिः पुमान्. पिण्डिका नाभिरक्षाग्रकीलके तु द्वयोरणिः॥

पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलनिर्जीवः, अचलनिर्जीववस्तु

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमि¦ पु॰ नी--मि।

१ तिनिशवृक्षे।

२ कूपसमीपे रज्जुधार-णार्थे त्रिकाकृष्टयन्त्रे

३ चक्रान्ते च (रथचक्रस्य भूमि-स्पर्शनयोग्ये भागे)

४ कूपान्तिकस्थे--समानस्थलभागे स्त्रीअमरः वा ङीप्।

५ जिनभेदे पु॰ हेमच॰।

६ वज्रे पु॰निघण्टुः
“नियन्तुर्नेमिवृत्तयः” रघुः
“आनेमिमग्नैःशितिकण्ठपक्षः”
“अपतन् द्रुतभ्रमितनेमिवृत्तयः” माघः

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमि¦ f. (-मिः-मी)
1. The circumference of a wheel.
2. The framework for the rope of a well.
3. Edge, rim.
4. A windlass.
5. A thun- derbolt.
6. The earth. m. (-मिः)
1. The twenty-second Jina or Jaina pontiff.
2. A sacred place, as Mathura
4. mf. (-मिः-मी) A tree, (Dalbergia Oujeiniensis.) E. णी to gain or go, Una4di aff. मि।

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमिः [nēmiḥ] मी [mī], मी f. 4 The circumfercnce, ring or felly of a wheel; उपोढशब्दा न रथाङ्गनेमयः Ś.7.1; चक्रनेमिक्रमेण Me.111; R.1.17,39.

Edge, rim; भुजान् कुठारेण कठोरनेमिना चिच्छेद रामः प्रसभं त्वहेरिव Bhāg.9.15.34.

A windlass.

A circumference (in general); उदधिनेमि R.9.1.

A thunderbolt.

The earth. -मिः The tree तिनिश. -Comp. -तुम्बारम् The felly and nave; शोभनमस्य चक्रस्य नेमितुम्बारम् ŚB. on Ms.1.4.2. -वृत्ति a. following the course of, acting like, the outer rims of the wheel; न व्यतीयुः प्रजास्तस्य नियन्तुर्नेमिवृत्तयः R.1.17.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमि f. ( नम्)the felly of a wheel (also मीL. ), any circumference or edge or rim( ifc. " encircled " or " surrounded by ") RV. etc.

नेमि f. a windlass or framework for the rope of a well (also मी) L.

नेमि f. a thunderbolt L.

नेमि f. the foundation of a wall Gal. (See. ने-म)

नेमि m. Dalbergia Ougeinensis L.

नेमि m. N. of a दैत्यBhP.

नेमि m. of a चक्र-वर्तिन्Buddh. (See. निमि)

नेमि m. of 22nd अर्हत्of present उत्-सर्पिणीL.

Purana index

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

(I)--a राक्षस was asked by Bali to refrain from battle with वामन. भा. VIII. २१. १९.

(II)--a Sutapa God. Br. IV. 1. १४.

(III)--one of the sons of इक्ष्वाकु; a righteous king cursed by वसिष्ठ to lose his body. वा. ८८. 9; ८९. 3-4.

Purana Encyclopedia

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

NEMI : The real name of Daśaratha. (See under Daśaratha).


_______________________________
*3rd word in right half of page 537 (+offset) in original book.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Nemi denotes in the Rigveda and later the ‘felly’ of a chariot wheel. It was required to be of good wood (su-drū), and was bent into shape. Cf. Ratha.

Vedic Rituals Hindi

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

नेमि स्त्री.
(रथ की) हाल, बौ.शु.सू. 5.21.