कुत्स
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुत्स ङ क ञ अवक्षेपे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ चुरां-- आत्मं--उभञ्च--सकं--सेट् ।) पञ्चमस्वरी । दन्त्यवर्गा- द्योपधः । अवक्षेपो निन्दा । ङ क, यो न कुत्सयते कुत्स्यमिति हलायुधः ॥ ञ, कुत्सयति कुत्सयते । अयमात्मनेपदीत्यन्ये । कदाचित् परस्मैपदार्थो ञकारः । इति दुर्गादासः ॥
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुत्स¦ निन्दने चुरा॰ आत्म॰ सक॰ सेट्। कुत्सयते अचुकुत्सतकुत्सयाम् बभूव आस चक्रे। कतसयमानः कुत्सयित्वा[Page2095-b+ 38] सं कुत्स्य। कुत्स्यः कुत्सितः कुत्सनं कुत्सा कुत्सः। कुत्सना। कर्म्मणि कुत्स्यते अकुत्सि अकुत्सिषाताम्-अकुत्सयिषाताम्
“वहत्कुत्समार्ज्जनेन शतक्रतुः” ऋ॰
१ ।
६३ ।
३ । कुत्सायशुष्ममशूषम्” ऋ॰
४ ।
१६ ।
४२
“कुत्सि-तानि कुत्सनैः” पा॰। कुत्सकः।
“परिवित्तिः परीवेत्ताब्रह्मघ्नोयश्च कुत्सकः” भा॰ शा॰
३४
० अ॰।
“यदाऽश्रौषं कर्ण्णमासाद्य मुक्तं नावघीत्भीमं कुत्सयित्वा वचोभिः” भा॰आ॰ अ॰
“नास्तिक्यम् वेदनिन्दाञ्च देवतानाञ्च कुस-नम्” मनुः।
“नैतच्छतच्छक्यं त्वया वेद्धुं लक्ष्यमित्येवकुत्सयन्” भा॰ आ॰
५२
८६ श्लो॰। अत्र परस्मैपदमार्षम्
कुत्स¦ पु॰ कुत्सयते संसारं कुत्स--अच्।
१ ऋषिभेदे तस्या-पत्यम् ऋष्यण्। कौत्स तदपत्ये पुंस्त्री
“कौत्सः प्रपेदेवरतन्तुशिष्यः” रघुः। वहुषु तस्य
“अत्रिभृगु कुत्मेति” पा॰ लुक्। कुत्साः तदपत्येषु। कृ--बा॰ स पृषो॰।
२ कुर्वति त्रि॰।
“कुत्साएते हर्य्यश्वाय” ऋ॰
७ ।
२५ ।
५ ।
“कुत्साः कुर्ब्बाणाः। करोतेः कुत्सशब्दनिष्पत्तिः” भा॰। ततः पक्षा॰ चतुरर्थ्यां फक्। कौत्सायन तन्नि-र्वृत्तादौ त्रि॰।
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुत्स¦ r. 10th cl. (कुत्सयते-ति) To despise, to abuse, to revile.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
कुत्स m. N. of a ऋषि(called आर्जुनेय, author of several hymns of the RV. ; when attacked by the demon शुष्ण, इन्द्रdefended him and killed the demon ; but in other hymns [ RV. i , 53 , 10 ; ii , 14 , 7 ; iv , 26 , 1 ; viii , 53 , 2 ] कुत्सis represented as persecuted by इन्द्र) RV. AV. iv , 29 , 5 Ta1n2d2yaBr.
कुत्स m. N. of a descendant of अङ्गिरस्(author of the hymns RV. i , 94-98 ; 100-115 ; ix , 97 , 45 seqq. ) A1s3vS3r.
कुत्स m. lightning , thunderbolt Naigh. Nir.
कुत्स m. pl. ( Pa1n2. 2-4 , 65 ) the descendants or the family of कुत्सRV. vii , 25 , 5 La1t2y.
कुत्स n. the plant Costus speciosus or arabicus L. (See. कौत्स, पुरु-कुत्स, etc. )
Purana index
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
(I)--a son of चाक्षुष Manu. भा. IV. १३. १६. [page१-390+ २७]
(II)--a भार्गव gotrakara. त्रिप्रवर। M. १९५. २२; १९६. ३७.
Purana Encyclopedia
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
KUTSA : Son of a Rājarṣi called Ruru. Kutsa is mentioned with reference to Indra in many places in the Ṛgveda.
_______________________________
*13th word in left half of page 448 (+offset) in original book.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Kutsa is the name of a hero frequently mentioned in the Rigveda, which, however, gives practically no information about him, for he was no doubt already a figure of the mythic past. He is several times[१] called Ārjuneya, ‘descendant of Arjuna,’ and is usually[२] associated with Indra in the exploit of defeating the demon Śuṣṇa and winning the sun. He is said[३] to have defeated Smadibha, Tugra, and the Vetasus, but, on the other hand, he is several times[४] mentioned with Atithigva and Āyu as being vanquished by Indra, his defeat in one passage[५] being attributed to Tūrvayāṇa. Elsewhere[६] he appears with Atithigva as a friend of Indra's. In the later literature he is seldom[७] mentioned except in connexion with the myth of his binding Indra, which is found in the Brāhmaṇas,[८] and which is based on an obscure verse in the Rigveda.[९]
The Kutsas, or descendants of Kutsa, are mentioned in one hymn of the Rigveda.[१०]
- ↑ Rv. iv. 26, 1;
vii. 19, 2;
viii. 1, 11. - ↑ Rv. i. 63, 3;
121, 19;
174, 5;
175, 4;
iv. 30, 4;
v. 29, 4;
vi. 20, 5;
vii. 19, 2;
x. 99, 9. - ↑ Rv. x. 49, 4.
- ↑ Rv. i. 53, 10;
ii. 14, 7;
viii. 53, 2. Cf. iv. 26, 1. - ↑ Rv. i. 53, 10.
- ↑ Rv. i. 51, 6;
vi. 26, 3. - ↑ E.g., Av. iv. 29, 5;
Pañcaviṃśa Brāhmaṇa, xiv. 11, 26. - ↑ Pañcaviṃśa Brāhmaṇa, ix. 2, 22;
Śāṭyāyanaka in Sāyaṇa on Rv. x. 38, 5;
Jaiminīya Brāhmaṇa, i. 228;
Oertel. Journal of the American Oriental Society, 18, 31. - ↑ x. 38, 5.
- ↑ vii. 25, 5.
Cf. Ludwig, Translation of the Rigveda, 3, 113, 148;
Oldenberg, Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, 42, 210, 211;
Hillebrandt, Vedische Mythologie, 3, 284 et seq., who suggests that perhaps two Kutsas--one a friend of Indra, and the other a foe --may be distinguished;
Geldner, Vedische Studien, 3, 171;
Hopkins, Transactions of the Connecticut Academy of Arts and Sciences, 15, 57, n. 1.