क्षेत्रिय

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षेत्रियम्, क्ली, क्षेत्रजतृणम् । परदेहचिकित्स्या । इति मेदिनी ॥

क्षेत्रियः, पुं, (परक्षेत्रे चिकित्स्यः । “क्षेत्रियच् पर- क्षेत्रे चिकित्स्यः ।” ५ । २ । ९२ । इति पर- क्षेत्रस्य क्षेत्रियजादेशः ।) असाध्यरोगः । पर- दाररतः । इति मेदिनी ॥ (त्रि, परदेहचिकि- त्स्योरोगादिः । यथा, भट्टिः । ४ । ३२ । “अहं सूर्पनखा नाम्ना नूनं नाज्ञायिषि त्वया । दण्डोऽयं क्षेत्रियो येन मय्यपातीति साब्रवीत् ॥”)

वाचस्पत्यम्

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षेत्रिय¦ त्रि॰ परक्षेत्रे देहान्तरे चिकित्स्यः परक्षत्रस्य क्षेत्रि-यजादेशः। देहान्तरे चिकित्स्ये अप्रतीकार्य्ये

१ रोगे
“दण्डो-ऽयं क्षेत्रियो येन मय्यपातीति साऽब्रवीत्” भट्टिः। क्षत्र-मस्त्यस्य वा॰ घ।

२ क्षेत्रस्वामिनि त्रि॰।
“क्षेत्रियस्यात्ययेदण्डो भागाद्दशगुणोभवेत्। ततोऽर्द्धदण्डोभृत्यानामज्ञानात्क्षत्रियस्य तु” मनुः क्षत्रियस्येत्यत्र क्षेत्रिकस्येति पाठान्त-रम्। क्षेत्रे भवः बा॰ घ।

४ क्षेत्रजाते तृणादौ त्रि॰ क्षेत्रेस्वपरक्षत्रमात्रे प्रसितः बा॰ वः।

५ परदाररते पु॰ मेदि॰।

शब्दसागरः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षेत्रिय¦ n. (-यं)
1. Meadow grass, herbage, pasturage.
2. Physicking, operating. m. (-यः)
1. An adulterer.
2. A medicament, what is fit to be administered in medicine.
3. An incurable disease. E. क्षेत्र a field, the body, घ aff.

Apte

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षेत्रिय [kṣētriya], a. [क्षेत्र-घ cf. P.V.2.92 Vārt.1,2.]

Relating to a field.

Curable in a future body, or incurable in the present life, irremediable; दण्डो$यं क्षेत्रियो येन मय्यपातीति सा$ब्रवीत् Bk.4.32 क्षेत्रियरोगं सखि हृदन्तः

यम् An organic disease.

Meadow grass, pasturage.

(pl.) The surrounding parts of any place; यदि स्थ क्षेत्रियाणाम् Av.2.14.5.

यः A medicament.

An incurable disease.

An adulterer.

Physicking, operating.

Monier-Williams

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

क्षेत्रिय mfn. " organic " (as a disease) , incurable (" curable in a future body i.e. incurable in the present life " Pa1n2. 5-2 , 92 ) Kpr.

क्षेत्रिय m. one who seduces other men's wives , adulterer L.

क्षेत्रिय n. ( L. )an organic and incurable disease AV.

क्षेत्रिय m. meadow grass , herbage L.

क्षेत्रिय n. pl. ( आणि)the environs of a place AV. ii , 14 , 5.

Vedic Index of Names and Subjects

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

Kṣetriya is a disease which is mentioned several times in the Atharvaveda, and against which three hymns are specially directed. It is also mentioned in the Kāṭhaka Saṃhitā and the Taittirīya Brāhmaṇa. The commentators on the Atharvaveda agree in taking it to be a hereditary disease. The word may mean ‘organic,’ or possibly ‘produced in the field,’ as a theory of its origin. What disease is really intended is quite uncertain. Weber considered that the aim of the Atharvan hymns was to drive away injury threatening the fields, but this is improbable. Bloomfield suggests ‘scrofula’ or ‘syphilis.’ The remedies mentioned throw no light on the symptoms.