धव
यन्त्रोपारोपितकोशांशः[सम्पाद्यताम्]
कल्पद्रुमः[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धव, इ व्रजे । इति कविकल्पद्रुमः ॥ (भ्वां-परं- सकं-सेट् ।) इ, धन्व्यते । व्रजो गतिः । इति दुर्गादासः ॥
धवः, पुं, (धुनोति धवतीति वा । धु धू वा + अच् ।) पतिः । (यथा, हरिवंशे भविष्य- पर्व्वणि । १६ । ४५ । “मा विद्या च हरेः प्रोक्ता तस्या ईशो यतो भवान् । तस्मान्माधवनामासि धवः स्वामीति शब्दितः ॥”) नरः । इत्यमरः । ३ । ३ । २०५ ॥ (यथा, -- पञ्चतन्त्रे । २ । १०९ । “शौचविशिष्टयाप्यस्ति किञ्चित् कार्य्यं क्वचि- न्मृदा । निर्धनेन धवेनेह न तु किञ्चित् प्रयोजनम् ॥”) धूर्त्तः । इति मेदिनी । वे, १३ ॥ स्वनामख्यात- वृक्षः । (यथा, महाभारते । १ । ६९ । १७ । “विल्वार्कखदिराकीर्णं कपित्थधवसङ्कुलम् ॥”) तत्पर्य्यायः । धुरन्धरः २ शाकटाख्यः ३ । इति रत्नमाला ॥ दृढतरुः ४ गौरः ५ कषायः ६ मधुरत्वक् ७ शुष्कवृक्षः ८ पाण्डुतरुः ९ धवलः १० पाण्डुरः ११ । अस्य गुणाः । कषायत्वम् । कटुत्वम् । कफानिलनाशित्वम् । पित्तप्रकोपण- त्वम् । रुच्यत्वम् । दीपनत्वञ्च । अन्यच्च । शीत- त्वम् । प्रमेहार्शःपाण्डुपित्तकफापहत्वम् । मधु- रत्वम् । तुवरत्वम् । तिक्तत्वञ्च । तन्नामगुणाः । “धवो घटो नन्दितरुः स्थिरो धौरो धुरन्धरः । धवः शीतप्रमेहार्शःपाण्डुपित्तकफापहः ॥ मधुरस्तुवरस्तस्य फलञ्च मधुरं मनाक् ॥” इति भावप्रकाशः ॥ तत्फलं ईषन्मधुरम् । इति राजनिर्घण्टः ॥ (धु कम्पने + “ऋदोरप् ।” ३ । ३ । ५७ । इति भावे अप् । कम्पनम् ॥)
अमरकोशः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धव पुं।
पतिः
समानार्थक:धव,प्रिय,पति,भर्तृ
2।6।35।2।1
ज्ञातेयं बन्धुता तेषां क्रमाद्भावसमूहयोः। धवः प्रियः पतिर्भर्ता जारस्तूपपतिः समौ॥
पत्नी : पत्नी
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
धव पुं।
वृक्षः
समानार्थक:वृक्ष,महीरुह,शाखिन्,विटपिन्,पादप,तरु,अनोकह,कुट,शाल,पलाशिन्,द्रुद्रुम,अगम,नग,अग,शिखरिन्,अद्रि,विष्टर,धव
3।3।207।1।2
मन्त्री सहायः सचिवौ पतिशाखिनरा धवाः। अवयः शैलमेषार्का आज्ञाह्वानाध्वरा हवाः॥
अवयव : शाखा,प्रधानशाखा,तरुमूलम्,शाखामूलम्,वृक्षकोमलत्वक्,वृक्षत्वक्,काष्ठम्,पत्रम्,वृक्षफलम्,पुष्पादिबन्धनम्,अपक्वफलम्,शुष्कफलम्,पुष्पम्
सम्बन्धि2 : वृक्षादिदैर्घ्यः,वृक्षविस्तारः
: देववृक्षः, द्वारस्तम्भोपरिस्थितदारुः, पुष्पाज्जातफलयुक्तवृक्षः, विनापुष्पं_फलितवृक्षः, यथाकालम्_फलधरः, ऋतावपि_फलरहितसस्यः, फलसहितवृक्षः, प्रफुल्लितवृक्षः, शाखापत्ररहिततरुः, सूक्ष्मशाखामूलयुतवृक्षः, स्कन्धरहितवृक्षः, पिप्पलवृक्षः, कपित्थः, उदुम्बरः, कोविदारः, सप्तपर्णः, राजवृक्षः, जम्भीरः, वरणः, पुन्नागः, निम्बतरुः-वकायिनी, तिनिशः, आम्रातकः-अम्बाडा, मधूकः, जलजमधूकः, पीलुः, पर्वतपीलुः, अङ्कोलः, पलाशः, वेतसः, शिग्रुः, अरिष्टः-रीढा, बिल्ववृक्षः, प्लक्षः, वटवृक्षः, श्वेतलोध्रः, आम्रवृक्षः, गुग्गुलुवृक्षः, शेलुवृक्षः, प्रियालवृक्षः, काश्मरीवृक्षः, बदरीवृक्षः, विकङ्कतः, नारङ्गी, तिन्दुकः, कटुतिन्दुकः, मुष्ककवृक्षः, तिलकवृक्षः, झावुकः, कुम्भी, रक्तलोध्रः, पार्श्वपिप्पलः, कदम्बः, भल्लातकी, कपीतनवृक्षः, अम्लिकावृक्षः, जीवकः, सालवृक्षः, अर्जुनवृक्षः, क्षीरिका, इङ्गुदी, भूर्जवृक्षः, शाल्मलिः, करञ्जवृक्षः, रोहितकवृक्षः, खदिरः, दुर्गन्धिखदिरः, श्वेतखदिरः, एरण्डः, शमीवृक्षः, मयनफलवृक्षः, देवदारुवृक्षः, पाटला, प्रियङ्गुवृक्षः, शोणकः, आमलकी, विभीतकी, हरीतकी, सरला, कर्णिकारः, लिकुचः, पनसवृक्षः, कदुम्बरी, निम्बः, शिंशपा, शिरीषः, चम्पकः, बकुलः, अशोकः, दाडिमः, चाम्पेयः, अरणिः, कुटजः, करमर्दकः, तमालः, सिन्दुवारः, हस्तिकर्णाभपत्रः, धातकी, नन्दिवृक्षः, त्वक्पत्रम्, तालवृक्षः, नालिकेरः, क्रमुकवृक्षः, खर्जुरवृक्षः, केतकवृक्षः, रक्तचन्दनः, दन्तिका
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, अचलसजीवः, वृक्षः
धव पुं।
पुरुषः
समानार्थक:पुमाम्स,पञ्चजन,पुरुष,पूरुष,नर,क्षेत्रज्ञ,धव
3।3।207।1।2
मन्त्री सहायः सचिवौ पतिशाखिनरा धवाः। अवयः शैलमेषार्का आज्ञाह्वानाध्वरा हवाः॥
पत्नी : स्त्री
सम्बन्धि2 : पुरुषलिङ्गः,दाढिका
वैशिष्ट्यवत् : पुरुषप्रमाणम्
: द्व्यूढापतिः, कन्यकासुतः, पितृष्वसुः_सुतः, मातृष्वसुः_सुतः, अपरमातृसुतः, पिता, पत्युर्वा_पत्न्याः_वा_पिता, पितुर्भ्राता, मातुर्भ्राता, पत्नीभ्राता, पत्युः_कनिष्ठभ्राता, भगिनीसुताः, पुत्र्याः_पतिः, पितुः_पिता, पितामहस्य_पिता, मातुः_पिता, मातामहस्य_पिता, एकोदरभ्राता, पतिः, मुख्यादन्यभर्ता, बालः, वृद्धः, ज्येष्ठभ्राता, कनिष्ठभ्राता, निर्बलः, बलवान्, स्थूलोदरः, चिपिटनासः, प्रशस्तकेशः, श्लथचर्मवान्, स्वभावन्यूनाधिकाङ्गः, ह्रस्वः, तीक्ष्णनासिकः, गतनासिकः, पशुखुरणसदृशनासिकः, विरलजानुकः, ऊर्ध्वजानुकः, संलग्नजानुकः, श्रवणशक्तिहीनः, कुब्जः, रोगादिना_वक्रकरः, अल्पशरीरः, जङ्घाहीनः, खण्डितकेशः, उन्नतनाभियुक्तपुरुषः, परिवेत्तुर्ज्येष्ठभ्राता, ऋणं_दत्वा_तद्वृत्याजीविपुरुषः, कृषीवलः, कालेप्यश्मश्रुः_पुरुषः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी, चलसजीवः, मनुष्यः
वाचस्पत्यम्[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धव¦ गतौ भ्वा॰ प॰ सक॰ सेट् इदित्। धन्वति अधन्वीत्। इदित्त्वात् कर्मणिधन्व्यते धन्वधातोस्तु धव्यते इति भेदः।
धव¦ त्रि॰ धवति धुवति धुनोति धूनाति वा कर्त्तरि अच्।
१ कम्पनकारके
२ पत्यौ स्वामिनि
३ नरे पु॰ अमरः
५ धूर्त्तेत्रि॰ मेदि॰। (धला आकुडा) ख्याते वृक्षे पु॰ रत्नमा॰।
“धवः शीतः प्रमेहार्शःपाण्डुपित्तकफापहा। मधुरस्तु-[Page3867-a+ 38] वरस्तस्य फलञ्च मधुरं मनाक्” भावप्र॰।
“विल्वार्क-खदिराकीर्णं कपित्थधवसङ्कुलम्” भा॰ आ॰
६९ अ॰।
“मा विद्या च हरेः प्रोक्ता तस्या ईशो यतो भवान्। तस्मान्माधबनामासि धवः स्वामीति शब्दितः” हरिवं॰
२७
९ अ॰। भावे अप्।
६ कम्बने
७ विधूनने च पु॰।
शब्दसागरः[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धव (इ) धवि¦ r. 1st cl. (धन्वति) To go or move: this is considered some- times as Sautra root. भ्वा० प० सक० सेट् इदित् |
धव¦ m. (-वः)
1. A husband.
2. A man.
3. A rogue, a cheat.
4. A tree, (Grislea tomentosa.) E. धू to make tremble, (children, &c.) affix अच् |
Apte[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धवः [dhavḥ], 1 Shaking, trembling.
A man.
A husband, as in विधवा.
A master, lord.
A rogue, cheat.
A kind of tree; Anogeissus latifolia; (Mar. धावडा); Rām.1.24.15.
Monier-Williams[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
धव m. Grislea Tomentosa or Anogeissus Latifolia AV. MBh. etc. Sus3r. Bhpr.
धव m. (accent. only Naigh. ; said by some to be fr. धू, but more probably a secondary formation fr. वि-धवाSee. )a man Naigh. ii , 3 Pan5c. ii , 109
धव m. a husband BhP. i , 16 , 20
धव m. lord , possessor Hariv. 14952
धव m. rogue , cheat L.
धव m. N. of a वसु( w.r. for धर?) VP.
Vedic Index of Names and Subjects[सम्पाद्यताम्]
|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
1. Dhava is the name of a tree (Grislea tormentosa) mentioned, together with the Plakṣa, Aśvattha, and Khādira, in the Atharvaveda.[१]
2. Dhava, ‘man,’ is not found before the Nirukta.[२] The word clearly owes its existence merely to vidhavā, ‘widow,’ wrongly interpreted as vi-dhavā, ‘without a husband.’