दृषद्
यन्त्रोपारोपितकोशांशः
[सम्पाद्यताम्]कल्पद्रुमः
[सम्पाद्यताम्]
 पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषत्, [द्] स्त्री, (दीर्य्यते असाविति । द + “दृणातेः षुग् ह्रस्वश्च ।” उणां १ । १३१ । इति अदिः षुक् ह्रस्वश्च ।) पाषाणः । (यथा, मेध- दूते । ५७ । “तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्द्धेन्दुमौलेः शश्वत्सिद्धैरुपचितबलिं भक्तिनम्रः परीयाः ॥”) निष्पेषणशिला । इति मेदिनी । दे, ३२ ॥ (“मांसं निरस्थि सुस्विन्नं पुनर्दृ षदि चूर्णितम् ॥” इति सुश्रुते सूत्रस्थाने ४६ अः ॥)
अमरकोशः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद् स्त्री।
पाषाणः
समानार्थक:पाषाण,प्रस्तर,ग्रावन्,उपल,अश्मन्,शिला,दृषद्
2।3।4।1।7
पाषाणप्रस्तरग्रावोपलाश्मानः शिला दृषत्. कूटोऽस्त्री शिखरं शृङ्गं प्रपातस्त्वतटो भृगुः॥
: पतितस्थूलपाषाणः, पर्वतनिर्गतशिलाखण्डः
पदार्थ-विभागः : , द्रव्यम्, पृथ्वी
वाचस्पत्यम्
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद्¦ स्त्री दॄ--अदि षुक् ह्रस्वश्च।
१ शिलायां
२ पेषणशिला-याञ्च मेदि॰ तत्र शिलायां
“गुर्वीरजस्रं दृषदः समन्तात्” माघः।
“दृषदो बासितोत्सङ्गा निषण्णमृगनाभिभिः” कुमा॰
“तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यासमर्द्धेन्दुमौलेः” मेघ॰पेषणशिलायाम्
“पश्चादग्नेर्दृषदमश्मानं प्रतिष्ठाप्य” [Page3672-b+ 38] आश्व॰ गृ॰
१ ।
७ ।
३
“अपामग्नेः सुरेशस्य दृषदोलूख-लस्य च। चतुर्दैवानि चत्वारि द्वाराणि विदधुश्च ते” हरिवं॰
११
६ अ॰। दृषदोलूखलमित्यत्र राजदन्ता॰ पूर्वनि॰। दृषदि पिष्टाः अण्। दार्षद, दृषदि पिष्टे त्रि॰
शब्दसागरः
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद्¦ f. (-पद् or -षत्)
1. A stone or rock.
2. A flat stone or plate on which spices, &c. are ground. E. दॄ to divide, Unadi affix अदि, and षुक् augment; also दृशद्।
Apte
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद् [dṛṣad], f. [दॄ अदि षुक् ह्रस्वश्च; cf. Uṇ.1.128]
A rock, large stone, or stone in general; तत्र व्यक्तं दृषदि चरणन्यास- मर्धेन्दुमौलेः Me.55; R.4.74; Bh.1.38.
A mill-stone, a flat stone for grinding condiments upon; भित्वा मृषाश्रु- र्द्दषदश्मना रहः Bhāg.1.9.6. -Comp. -अश्मन् m., -पुत्रः the upper and smaller mill-stone. -उपलः a grind-stone for grinding condiments upon. (दृषदिमाषकः a tax raised from mill stones). -सारम् iron; दृषत्साररुतत्त्वामृतमपि भवाम्भो- निधिगतः Mv.6.52.
Monier-Williams
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद् f. ( दॄ? Un2. i , 130 )a rock , large stone , mill-stone , esp. the lower -mmill--ststone (which rests on the उपल) RV. AV. VS. S3Br.
दृषद् f. GS. Ka1v. etc.
Vedic Index of Names and Subjects
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
Dṛṣad appears in the Rigveda[१] and Atharvaveda[२] to denote not a millstone,[३] but merely a stone used to pound grain, which was placed on another stone as a support. When used later[४] in connexion with Upalā, the lower and the upper millstone, or mortar and pestle may be meant; but this is not certain. Eggeling[५] renders them as the large and small millstones. See also Upara and Upalā.
Vedic Rituals Hindi
[सम्पाद्यताम्]|
पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्। |
दृषद् स्त्री.
एक बृहद् (नीचे का) पाट (शिल), जिसके उपर ‘उपल’ रखा जाता है, अनाज को पीसने के लिए प्रयुक्त, आप.श्रौ.सू. 1.2०.3-4 (दर्श)।
- ↑ vii. 104, 22;
viii. 72, 4. - ↑ ii. 31, 1;
v. 23, 8. - ↑ Roth. St. Petersburg Dictionary, s.v.;
Zimmer, Altindisches Leben, 269. - ↑ Taittirīya Saṃhitā, i. 6, 8, 3;
9, 3;
Śatapatha Brāhmaṇa, i. 1, 1, 22;
ii. 6, 1, 9, etc. - ↑ Sacred Books of the East, 12, 11 (dṛṣad-upale, which are here distinguished from ‘mortar and pestle,’ ulūkhala-musale).
Cf. Pischel, Vedische Studien, 1, 108, 109.