संस्कृतम्

मित्रम् इत्यस्य शब्दस्य रुपाणि

	एकवचनम्	द्विवचनम्	बहुवचनम्
प्रथमा विभक्तिः	मित्रम्	मित्रे	मित्रानि
सम्बोधनप्रथमा	मित्र	मित्रे	मित्रानि
द्वितीया विभक्तिः	मित्रम्	मित्रे	मित्रानि
तृतीया विभक्तिः	मित्रेन	मित्राभ्याम्	मित्रैः
चतुर्थी विभक्तिः	मित्राय	मित्राभ्याम्	मित्रेभ्यः
पञ्चमी विभक्तिः	मित्रात्	मित्राभ्याम्	मित्रेभ्यः
षष्ठी विभक्तिः	मित्रस्य	मित्रयोः	मित्रानाम्
सप्तमी विभक्तिः	मित्रे	मित्रयोः	मित्रेषु

मित्रं, आप्यं, सम्बन्धकं, स्नेहितः।

नामम्

मित्रं नाम मानवः सहायं करोति। सः मित्रः।

अकारन्त नपुम्सकलिम्गम्

पर्यायपदाः

इतरलिम्गम्

स्नेहिता

अनुवादाः

अऱबिक्-صديقع सादिख्
आङ्ग्लम्: friend फ़्र्न्ट्
जर्मन्-Freund (de) m,
तेलुगू- స్నేహితుడు (स्नेहितुडु),మిత్రుడు(मित्रुडु) (masculine);
तमिळ्-நண்பன் (नन्पन्), தோழன் (तोऴन्)
पोलिष्-przyjaciel (pl) m, przyjaciółka (pl) f

मलयाळम्

ചങ്ങാതി चङङाति
ഇഷ്ടൻ इष्टन्
കൂട്ടുകാരൻकूट्टुकारन्
തോഴൻ तोऴन्
ऱूसीय्-друг (ദ്രുഗ്) m,приятель (ru) (प्रिष्तॆल्’) m,товарищ(ru) (तॊवारिग्) m and f
फ्रन्च्- ami (fr) m,
स्पानिष्-: amigo (es) m,
हिन्दी- : दोस्त
मऱाठी- बन्धू मित्र
कन्नड-ಮಿತ್ರ

यन्त्रोपारोपितकोशांशः

कल्पद्रुमः

पृष्ठभागोऽयं यन्त्रेण केनचित् काले काले मार्जयित्वा यथास्रोतः परिवर्तयिष्यते। तेन मा भूदत्र शोधनसम्भ्रमः। सज्जनैः मूलमेव शोध्यताम्।

मित्रम्, क्ली, बन्धुः । मिता इति भाषा । तत्पर्य्यायः । सखा २ सुहृत् ३ । इत्यमरः । २ । ८ । १२ ॥ माययति जानाति सर्व्वं मित्रं मी कि गत्यां नाम्नीति डित्रः मित्रमजहल्लिङ्गम् । निपाता- त्तस्य द्वित्वे द्वितकारञ्च । इति तट्टीकायां भरतः ॥ तच्चतुर्व्विधम् । सहार्थः १ भजमानः २ सहजः ३ कृत्रिमः ४ । इति महाभारते राज- धर्म्मः ॥ * ॥ मित्रत्वोत्पत्तिर्यथा, -- “न कश्चित् कस्यचिन्मित्रं न कश्चित् कस्यचि- द्रिपुः । कारणादेव जायन्ते मित्राणि रिपवस्तथा ॥” वर्ज्यमित्रं यथा, -- कुभार्य्याञ्च कुमित्रञ्च कुराजानं कुसौहृदम् । कुबन्धुञ्च कुदेशञ्च दूरतः परिवर्जयेत् ॥ कुमित्रे नास्ति विश्वासः कुराजे नास्ति जीवितम् ॥ परोक्षे कार्य्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् । वर्जयेत्तादृशं मित्रं मायामयमरिन्तथा ॥” विश्वस्तस्यैव मित्रत्वं यथा, -- “सा श्रीर्या न मदं कुर्य्यात् स सुखी तृष्णयोज्- झितः । तन्मित्रं यस्य विश्वासः पुरुषः स जितेन्द्रियः ॥” इति गारुडे १३ । १४ । १५ । अध्यायाः ॥ * ॥ मित्रप्रशंसादिर्यथा, -- “यस्य मित्रेण संभाषो यस्य मित्रेण संस्थितिः । यस्य मित्रेण संलापस्ततो नास्तीह पुण्यवान् ॥ यानि कानि च मित्राणि कर्त्तव्यानि शतानि च । पश्य मूषिकमित्रेण कपोता मुक्तबन्धनाः ॥ परोक्षे कार्य्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् । वर्जयेत्तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम् ॥ यस्यार्थास्तस्य मित्राणि यस्यार्थास्तस्य बान्धवाः । यस्यार्थाः स पुमान् लोके यस्यार्थाः स हि पण्डितः ॥ अपुत्त्रस्य गृहं शून्यं सन्मित्ररहितस्य च । मूर्खस्य च दिशः शून्याः सर्व्वशून्या दरिद्रता ॥” इति हितोपदेशः ॥